Oʻzbekistonlik strit-art rassomi Shohrux Suyunov binolardagi suratlari hamda qoʻl va oyoqlarini bir vaqtning oʻzida ishlatib, bir nechta portretni sinxron chizish qobiliyati bilan muxlislar e’tiborini qozongan. Uning noyob iste’dodini prezident Shavkat Mirziyoyev hamda tarkibida oʻzbekistonlik futbolchi Abduqodir Husanov toʻp suradigan «Manchester Siti» klubi e’tirof etdi.
Rassom Kursiv Uzbekistan nashriga bergan intervyusida oʻzining gʻayrioddiy mahorati, ilhom manbalari, strit-art va oʻzbek rassomlarining ehtiyojlari haqida soʻzlab berdi.
Hammasi kubik rubik tufayli
— Qoʻl va oyoqlaringiz bilan bunday ajoyib rasm chizishni qanday oʻrgangansiz, buning siri nimada?
— Men buni maxsus oʻrganmaganman — hammasi tasodifan boshlangan! Bir kuni koreyalik rassom bir vaqtning oʻzida ikkala qoʻli va oyogʻi bilan toʻrtta portret chizayotgan videoni koʻrib qoldim. Bu meni shunchalik ilhomlantirib yubordiki, oʻzimga oʻzim chaqiriq tashlab, men ham bir vaqtning oʻzida toʻrtta portret chizishga urinib koʻrishga qaror qildim. Jarayon taxminan ikki soat davom etdi va natija men kutganimdan ham yaxshiroq chiqdi! Tajribalarni davom ettirib, bir vaqtning oʻzida chiza oladigan portretlarim sonini asta-sekin koʻpaytirib bordim. Shaxsiy rekordim — bir vaqtning oʻzida ikkala qoʻlim va oyogʻimdan foydalanib, 11 nafar futbolchining portretini chizdim (Abduqodir Husanov to‘p surayotgan «Manchester Siti» jamoasi — tahr.).
Ungacha hech qachon chap qoʻlim bilan na rasm chizganman, na yozganman. Men oʻng qoʻlman, lekin menga koordinatsiyani rivojlantirishga yordam bergan sevimli mashgʻulotim bor — kubik rubik. Men chap qoʻlim bilan kubik rubikni atigi 20 soniyada yigʻa olaman. Ushbu koʻnikma qoʻllarni sinxronsizlantirishda muhim rol oʻynadi.
Bir kuni men gʻayrioddiy tajriba oʻtkazishga qaror qildim — oʻng qoʻlim bilan ikki metrli portret chizishga va chap qoʻlim bilan bir vaqtning oʻzida beshta kubik rubikni yigʻishga harakat qildim va bunga 15 daqiqa ketdi. Keyin bir vaqtning oʻzida ikki qoʻlim bilan rasm chizmoqchi boʻldim. Shunday qilib, men uchta portret chizishga muvaffaq boʻldim, shunda men bu jarayonga oyoqlarni qoʻshishga qaror qildim. Kubik rubik oyoqlarim bilan rasm chizishni oʻrganishimga yordam berdi, barmoqlar epchilligini oshirdi va «miya-qoʻl» koordinatsiyasini mustahkamladi. Shuning uchun men bu koʻnikmaga hech qanday maxsus mashqlarsiz, tabiiy ravishda erisha oldim.
Ilhom manbai
— Kimlarni ustoz deb bilasiz?
— Boshqa san’atkorlarning ijodi, hayotimdagi voqealar ozmi-koʻpmi menga ustozlik qildi. Meni qadam-baqadam yetaklab yuradigan ustozim yoʻq edi, lekin oʻtmishdagi va hozirgi buyuk rassomlarning asarlarini kuzatib, koʻp narsalarni oʻrgandim. Ularning ijodi, fidoyiligi va oʻziga xos yondashuvlari menga doimiy ilhom manbai boʻlib xizmat qildi.
Bundan tashqari, mening eng yaxshi ustozlarim oʻzini-oʻzi tarbiyalash, doimiy mashq qilish va oʻz imkoniyatlari chegaralarini kengaytirishga tinimsiz intilish. Oʻrganish — bu cheksiz sayohat. Men har doim oʻzimni sinab koʻrishga, yangi usullarni kashf etishga va qoʻlim yoki oyogʻimning har bir harakati bilan gʻayrioddiy narsani hayotga tatbiq etishga intilaman.
— Ilhomni qayerdan olasiz?
— Mening ilhomimning eng chuqur manbai — bu ota-onamning koʻzlaridagi mustahkam ishonchdir. Ularning ishonchi va qoʻllab-quvvatlashi menga doimo kuch bagʻishlaydi. Mening har bir yutugʻim, yaratgan har bir portretim nafaqat mening baxtim, balki ularning ham iftixoridir. Oldinga intilib, maqsadlarim sari intilishda davom etar ekanman, orzularimni amalga oshiraman va menga ishonganlarni hurmat qilaman.
Bundan tashqari, men ilhomni hayotning oʻzidan, ayniqsa, oddiy odamlarning his-tuygʻularidan, kurashlaridan va orzularidan topaman. Har bir insonning oʻziga xos hikoyasi bor — u sanʼatda muhrlanib, chuqurroq maʼno kasb etadi. Rasmlarim orqali nafaqat tasvirlar yarataman, balki his-tuygʻularimni ifodalayman va aytib berilmagan voqealarni soʻzlab beraman.
— Sizning sevimli chizish yoki rangtasvir texnikangiz qaysi? Bizni yana nima bilan hayratga sola olasiz?
— Mening sevimli texnikam — odatiy chegaradan chiqish va imkonsiz tuyulgan narsalar bilan tajriba oʻtkazish. Anʼanaga koʻra, rassomlar qoʻllari bilan chizadi, lekin ijodkorlik faqat qoʻl va boʻyoqlar bilan ishlash emas. Bir vaqtning oʻzida ikkala qoʻl va ikkala oyoq bilan rasm chizish orqali men oʻzimning texnik imkoniyatimni kengaytiraman va inson ijodkorligining cheksiz imkoniyatlarini namoyish etaman.
Rangtasvirga kelganda, men oddiy materiallar bilan cheklanib qolmayman. Menga qorongʻida yaltiraydigan boʻyoqlar, qahva, tuz yoki hatto tish pastasi bilan ishlash yoqadi. Bularning barchasi ijodimga oʻziga xos nigoh tashlash imkonini beradi. Sanʼat — bu faqat moʻyqalam va matolardan iborat emas, u bizni oʻrab turgan barcha narsalarda namoyon boʻlishi mumkin.
Yangi tajribalarga kelsak, men ularni hozircha sir tutyapman! Ammo shuni aytishim mumkinki, men sanʼatni idrok etishimizni qayta koʻrib chiqadigan loyiha ustida ishlayapman. Ehtimol, men rasm chizishni interaktiv elementlar bilan birlashtirarman, yorugʻlik va harakat bilan tajriba oʻtkazarman yoki kutilmagan materiallardan foydalangan holda butunlay yangi texnikani ixtiro qilarman. Bir narsani aniq aytish mumkin, sizlarni kutilmagan sovgʻa kutmoqda!
Rassomning missiyasi
— Strit-art juda bahsli san’at yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Ko‘plab mamlakatlarda u rasmiy ravishda taqiqlangan, biroq rassomlar baribir uni yaratishda davom etishmoqda. Nega ular bunday qilmoqda?
— Strit-art — bu shunchaki devorlardagi rasmlar emas, balki ovozi tinglanmayotganlarning nutqi, isyonkorlik harakati va ba’zan haqiqatni yetkazishning yagona vositasidir. Rasmiy taqiqlarga qaramasdan, rassomlar ijod qilishni davom ettirmoqda, chunki strit-art oddiy bezakdan ko‘ra ko‘proq narsa — u jamiyat bilan muloqot va voqelikni shafqatsiz aks ettirishdir.
Strit-art hech kimdan ruxsat so‘ramaydi. U manifest, bayonot va ba’zan qarshilik shakli bo‘lib xizmat qiladi. Har kuni odamlar minglab reklama e’lonlari yonidan o‘tishga majbur bo‘lishadi. Bu esa ularga majburan singdirilgan vizual tasvirlar. Ammo birgina strit-art asari ularni to‘xtatib, o‘ylantirib qo‘yishi mumkin. Hukumatlar bu san’atni tartibga solishga harakat qiladi, chunki u oldindan bilib bo‘lmaydigan, jilovlanmaydigan va eng sof erkin ifoda shakllaridan biridir. Aynan shu sababli strit-art yashashda davom etmoqda: u ijozat kutib o‘tirmaydi, haqiqatni gapiradi qo‘yadi.
— Siz zamonaviy rassomning missiyasini qanday tushunasiz?
— Zamonaviy rassomning missiyasi shunchaki chiroyli tasvirlar yaratishdan iborat emas. Uning vazifasi insoniyatning «ko‘zlari» bo‘lish — ko‘rinmayotgan narsalarni ochib berish, aytilmagan fikrlarni ifodalash va jamiyatning o‘ziga oynadek tutib berishdir.
Zamonaviy dunyoda san’at nafaqat estetik zavq olish vositasi, balki chaqiriq tashlash, kutilmagan fikrlar va chuqur hissiyotlar uyg‘otishga qodir kuchli vositadir. Zamonaviy rassom shunchaki ijodkor emas — u faylasuf, muxbir, targ‘ibotchi va yangi g‘oyalar yaratadigan odamdir. Ular jamiyat muammolarini his qiladi, kelajakni ko‘radi va bu tushunchalarni ranglar, chiziqlar hamda shakllar orqali ifodalaydi.
Agar o‘tgan asrlardagi rassomlar asosan, devorlar va qog‘ozlar bilan ishlagan bo‘lsa, bugungi kunda san’at istalgan joyda – virtual makonda, ko‘chalarda, hattoki havoda va yorug‘likda ham mavjud bo‘lishi mumkin. Balki kelajakda men butunlay yangi texnologiyalar yordamida san’at asarlari yarataman. Masalan, havodagi molekulalarni bo‘yoqqa aylantirib! Kim biladi, bizni oldinda qanday imkoniyatlar kutmoqda?
— Bugungi kunda O‘zbekistondagi rassomlarning ehtiyojlari qanday? Mamlakat ularni qanday qo‘llab-quvvatlashi mumkin?
— O‘zbekistonlik rassomlar uchta asosiy narsaga muhtoj: e’tirof, keng imkoniyatlar va erkinlik.
O‘zbekistonda juda ko‘p ajoyib iste’dodlar bor, biroq ularning aksariyati o‘z hududidan tashqarida tanilishda qiynaladi. Xalqaro ko‘rgazmalar, hamkorlik va ommaviy axborot vositalarining e’tibori ularning asarlarini butun dunyoga namoyish etishda katta yordam berishi mumkin.
Juda muhim jihatlardan biri – yuqori sifatli materiallar, professional ustaxonalar va mustaqil rassomlarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashdir. Ko‘plab yosh rassomlar faqat kerakli asbob-uskunalar yoki studiya uchun joy sotib olish imkoniyati yo‘qligi sababli qiyinchiliklarga duch keladi. Grantlar, stipendiyalar, davlat yoki xususiy homiylarning yordami bu muammoni hal qilishga yordam berishi mumkin.
Haqiqiy ijod erkin muhitda gullab-yashnaydi. O‘zbekistonning boy madaniy merosiga qaramay, zamonaviy rassomlarga tajriba o‘tkazish, chegaralarni kengaytirish va zamonaviy muammolarni yoritish uchun imkoniyat kerak. San’atdagi innovatsiyalarni rag‘batlantirish, ularni cheklash emas, O‘zbekistonni jahon miqyosida tanitishda muhim rol o‘ynaydi.
Agar mamlakat ushbu sohalarga sarmoya kiritsa, o‘zbek rassomlari nafaqat zamonaviy tendensiyalarga ergashishadi, balki ularni yaratadigan yetakchilarga ham aylanishadi.
Cheksiz imkoniyatlar
— Kelgusi rejalarinigiz qanday?
— Mening eng katta orzum — san’at orqali odamlarni ilhomlantirish va inson ijodkorligining cheksiz imkoniyatlariga ishonishga undash. Istardimki, asarlarim shunchaki tomosha qilinadigan emas, balki odamlarni harakat qilishga, chegaralarni buzishga va o‘zlarining yashirin qobiliyatlarini kashf etishga undaydigan bo‘lsin.
Men, shuningdek, o‘zbek san’atini dunyoga yoyishni, asarlarim orqali milliy madaniyatimizning o‘ziga xosligini namoyon etishni orzu qilaman.
Bundan tashqari, yosh va iste’dodli rassomlar uchun o‘z ijodiy salohiyatlarini namoyon etishlari uchun imkoniyatlar yaratishga intilaman. San’atkorlarning dunyoqarashini o‘zgartirishi va muhim masalalar haqida chuqur o‘ylashga undashi mumkin. Men jamiyatga ta’sir ko‘rsatadigan va dolzarb mavzularni yoritadigan asarlar yaratishga harakat qilaman.
