O‘zbekistonda xalq IPOsi qanday va nima uchun o‘tkaziladi

Qimmatli qog’ozlar bozori vositalarini O’zbekiston Respublikasining eng chekka hududlariga olib kelish rejalashtirilgan

Oʻzbekistonda 40 ta kompaniya va banklarning aksiyalarini xalq IPOga qoʻyish rejalashtirilmoqda. Ular qimmatli qog’ozlarni birja orqali emas, balki elektron auksion platformasi orqali sotishadi. Bu Prezident Shavkat Mirziyoyevning farmonida koʻzda tutilgan. Nega O’zbekistonda ular aktsiyalarni yangi usulda sotishga qaror qilishdi – «Kursiva» materialida.

«Ijtimoiy yoʻnaltirilgan davlat sifatida biz aholi daromadlari oshishini istaymiz, bu ijtimoiy loyiha», — deya tushuntirdi Kursivga Elektron onlayn auktsionlarni tashkil etish markazi direktori Sohibjon Murodov. «Ammo hozir to‘g‘ridan-to‘g‘ri “Toshkent» birjasidagi aktsiyalarni ro‘yxatga oladigan bo‘lsak, birja faoliyati bilan tanish bo‘lganlargina sotib oladi. Bu odamlarning kichik doirasi. Biz aksiyalar bloklarini sotmoqchimiz va birjada ikkilamchi savdolar davom etadi. Bizda aktsiyalarni qayta sotish bilan shug’ullanish uchun bunday tushuncha ham yo’q. Biz bu jarayonda ko‘prik rolini bajaramiz. Ko’pchilik elektron auksionning o’zini fond birjasi deb hisoblaydi, ammo bu unday emas. Birja faoliyati alohida kasbiy faoliyatdir.

Davlat unitar korxonasi direktorining soʻzlariga koʻra, elektron auksion orqali birja vositalari Oʻzbekistonning turli chekka burchaklaridagi odamlarga ham yetib boradi. Bunday holda, ushbu masalaning ijtimoiy tarkibiy qismi juda muhim bo’ladi, chunki kompaniyalar dividendlar to’laydi, ishonadi DUK rahbari.

Sohibjon Murodovning tushuntirishicha, xalq IPO jarayoniga brokerlar ham jalb etiladi. Fuqarolar elektron auksion platformasida munosib investitsiya vositachisini tanlashlari mumkin. Onlayn rejimda masofadan turib depo hisobini ochish, mijozni identifikatsiya qilish tartib-qoidasidan o‘tish va platformadan kechayu kunduz foydalanish mumkin bo‘ladi, bu hozircha imkonsizdir. Bitimlar birjadan tashqari bo’ladi. Yagona dasturiy-apparat kompleksi (YDAK) bilan integratsiya ham nazarda tutilgan.

Elektron auksionning afzalligi shundaki, platformadan 4 milliondan ortiq foydalanuvchi bor, dedi Davlat aktivlarini boshqarish agentligi (DABA) direktori oʻrinbosari Alisher Miraliyev 30 mart kuni boʻlib oʻtgan matbuot anjumanida. Uning so’zlariga ko’ra, birja veb-saytining natijalari oddiyroq. 2022 yil oxirida 100 mingdan sal ko’proq foydalanuvchi qayd etilgan.

Elektron auksion orqali aktsiyalarni sotib olish faqat mahalliy investorlar uchun amalga oshiriladi, xorijiy xaridorlar xalq IPOda ishtirok eta olmaydi.

Eslatib o‘tamiz, Prezident Shavkat Mirziyoyev 2022 yil 20 dekabr kuni Oliy Majlisga va O‘zbekiston xalqiga Murojaatnomasida quyidagilarni ta’kidlagan edi:

«Maqsadimiz yurtdoshlarimiz orasida yuz minglab mulkdorlar va aksiyadorlarga ega boʻlishdir. O‘zbekiston fuqarolari o‘z jamg‘armalarini sarmoya qilib, yuqori daromad olish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Shu bois topshiriq berdim: kelasi yili mamlakatimizdagi 10 ta yirik kompaniya va tijorat banklarining aksiyalari ochiq va oshkora savdoga qo‘yilib, unda barcha fuqarolarimiz ishtirok etishi mumkin. Ishonchim komilki, bu haqiqiy xalq IPO bo‘ladi».

Prezidentning 2023 yil 24 martdagi qaroriga muvofiq, ommaviy joylashtirish chog‘ida Navoiy va Olmaliq kon-metallurgiya kombinatlari, «O‘zmetkombinat», «O‘zsanoatqurilishbank» va boshqa tashkilotlar aksiyalarini sotish ko‘zda tutilgan.