Pul o’tkazmalaridagi murakkabliklar: muhojirlar Rossiyadan O‘zbekistonga qanday pul jo‘natishadi
2022 yil fevral oyidan boshlab Rossiyadan chet elga pul o’tkazish qiyinlashdi. Aksariyat yirik banklar SWIFTdan uzilib bo’lgan. Ba’zi to’lov tizimlari Rossiya bozorini tark etdi, boshqalari esa sanktsiyalangan moliya tashkilotlari bilan ishlashni to’xtatdi. Chet ellik kontragentlar soni kamaymoqda. «Kursiv» bu Rossiya Federatsiyasida ishlayotgan o‘zbekistonliklarga qanday ta’sir qilgani va ularni yaqin kelajakda nima kutishi mumkinligini aniqlashga qaror qildi.
Rossiyadan salom bilan
Bandlik va kambag’allikni qisqartirish vazirligi maʼlumotlariga koʻra, 1,8 milliondan ortiq oʻzbekistonlik xorijda mehnat qilmoqda. Xorijga mehnat resurslarining donorlari boʻlgan asosiy hududlar Samarqand, Andijon va Fargʻona viloyatlari boʻlib, migratsiya oqimining qariyb 40 foizini tashkil etadi. 70 dan 87 foizgacha vatandoshlar Rossiyaga ishlash uchun boradilar.
Migrantlarimiz tomonidan uylariga yuborayotgan pullar O‘zbekiston yillik YaIMning 10 foizdan ortig‘ini ta’minlaydi. Bular asosan Xorazm, Samarqand va Surxondaryo viloyatlari hisobiga to’g’ri keladi. O’tgan yili transchegaraviy o‘tkazmalar ushbu hududlardagi aholi umumiy daromadlarining chorak qismidan ko‘prog‘ini tashkil etdi.
Pastlash o’rniga ko’tarilish
Rossiya-Ukraina mojarosi va Rossiya bank sektoriga qarshi sanksiyalar fonida Jahon banki ekspertlari 2022 yilda O’zbekistonga pul oqimi kamida 21 foizga qisqarishini bashorat qildi. Ammo buning aksi bo’lib chiqdi. O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki maʼlumotlariga ko’ra, o’tgan yil davomida oʻtkazmalarning hajmi ikki baravarga oshib, rekord darajadagi 16,9 milliard dollarni tashkil etdi. Shu bilan birga, ularning mamlakat yalpi ichki mahsulotiga qoʻshgan hissasi qariyb 4 foizga – 17 foizgacha oshgan (Jahon banki ma’lumotlari). Turli hisob-kitoblarga ko’ra, transferlarning 80 dan 85 foizigacha Rossiya Federatsiyasidan kelgan.
Bu o’sishining bir necha sabablari bor. Pandemiya boshlanganidan buyon ikki davlat oʻrtasida havo qatnovi toʻxtatilganidan soʻng oʻzbekistonliklar pul joʻnatish uchun rasmiy kanallardan tez-tez foydalanishni boshladilar. Bu statistikaga ta’sir qildi. Pul oʻtkazmalarining bir qismini mahalliy tadbirkorlarning meva-sabzavot va toʻqimachilik mahsulotlarini eksport qilishdan olgan daromadlari tashkil etadi. Rublning kutilmaganda mustahkamlanishi ham pul o‘tkazmalarining umumiy miqdorining dollarga nisbatan oshishiga yordam berdi.
O’tgan yili O’zbekiston banklarida faol hisobvaraq ochgan va Rossiyadan pul o’tkazgan karta turistlari va relokatorlar o’z hissalarini qo’shdilar.
«Union»siz, lekin «Korona» bilan
Moskva va Sankt-Peterburgda ishlayotgan «Kursiv» tomonidan o’tkazilgan so’rovnomaga javob bergan yurtdoshlarimiz hozircha o‘z vatanlariga pul jo‘natishda qiyinchiliklar sezishmayapti. Asosiy o’yinchilardan faqatgina Western Union 2022 yil mart oyida Rossiyani tark etdi. Migrantlar orasida mashhur bo‘lgan «Zolotaya Korona», «Unistream» va «Contact» o‘z faoliyatini davom ettirmoqda. Britaniyaning Paysend fintex-kompaniyasi pul o’tkazmalarini ikki yo’l bilan amalga oshiradi, garchi o’tgan yilning bahorida uning faoliyati yakuni haqida e’lon qilingan. O‘zbekistonliklar Rossiya banklarining mobil ilovalarida telefon raqami orqali tezkor o‘tkazmalardan faol foydalanmoqda.
Bozor ishtirokchilarining o’zlari sanktsiyalar oqibatlarini e’tiborsiz qoldirishga moyil emaslar. RBK maʼlumotlariga koʻra, «Zolotaya Korona» Sberbank kartalaridan transchegaraviy oʻtkazmalarga xizmat koʻrsatishni toʻxtatdi, shuningdek, Yevropa Ittifoqining soʻnggi paketidagi ikkita ayblanuvchi: Tinkoff Bank va Alfa Bank. «Kursiv» muxbiri haqiqatan ham CoronaPay mobil ilovasida Tinkoff plastic kartasini bog’lay olmadi. Biroq, Sberbank tomonidan chiqarilgan Mir debet kartasidan pul o’tkazmasi tizim tomonidan amalga oshirildi.
O‘zbekiston tomonidan Kapitalbank 2022 yil 25 iyuldan boshlab «shubhali tranzaksiyalar, shuningdek, o‘z xususiyatlariga ko‘ra, shaxsiy maqsadlar uchun o‘tkazmalarga mos kelmaydigan operatsiyalar sonining ko‘payishi munosabati bilan “Contact», «Zolotaya Korona» va «Unistream» tizimlari bo‘yicha barcha operatsiyalarni to‘xtatdi.
«Rossiya bank sektoridagi sanksiyalarning kengayishi barcha mamlakatlarga transchegaraviy o‘tkazmalarni qiyinlashtiradi. Qabul qiluvchi mamlakatlardagi moliya tashkilotlari sanktsiyalangan banklar orqali yuborilgan pullarni olishdan bosh tortadilar. Shu sababli, Rossiya tomonida hali ham transchegaraviy pul o’tkazmalarini qo’llab-quvvatlovchi tashkilotlar kamroq. Bu mijozlarning sanksiyalanmagan banklarga migratsiyasiga olib keladi. Katta shaharlardan tashqarida yashovchi mijozlar uchun muammolar paydo bo’ladi, bunda sanksiyalanmagan banklarning ofislari bo’lmasligi mumkin. Shuning uchun, umuman olganda, moliyaviy pul o’tkazmalari xizmatlari bundan aziyat ko’radi. Bu Rossiya fuqarolariga ham, Rossiyada bo‘lgan O‘zbekiston fuqarolariga ham tegishli», — dedi Elektron pul va pul o‘tkazmalari bozori ishtirokchilari uyushmasi (EPA) boshqaruvi raisi Viktor Do‘stov
Endi nima bo’ladi
O‘zbekiston Respublikasi Milliy banki 2023 yilda pul o‘tkazmalari hajmining qisqarishidan kelib chiqadi. Rossiya Federatsiyasida iqtisodiy o’sishning sekinlashishi muqarrar ravishda mehnat muhojirlarining bandligi va daromadlariga ta’sir qiladi, bu esa uyga yuborilgan mablag’larga ham ta’sir qiladi. Hozircha, yaqin kelajakda sanktsiyalar bosimi pasayishi haqida hech qanday alomat yo’q. Bu transchegaraviy transferlar uchun imkoniyatlar oynasi qisqarishda davom etishini anglatadi.
Rossiya iqtisodiyotiga nisbatan sanksiyalar bosimi sabab bo’lgan rublning yuqori o’zgaruvchanligini ham hisobga olish kerak. Transfer tizimlari komissiyani oshirish yoki rublning qabul qiluvchi valyutaga kursiga xavf qo’shish orqali valyuta kursining o’zgarishidan o’zlarini sug’urta qiladi. Agar jo’natuvchi uchun xarajatlar juda yuqori bo’lsa, uyga pul jo’natish uchun «chelnok» sxemasining ommaviy reanimatsiyasini kutish mantiqan to’g’ri.
“Agar geosiyosiy vaziyat qizishda davom etsa, Oʻzbekistonga pul oʻtkazmalari, ayniqsa, dollar va yevroda amalga oshirilayotgan pul oʻtkazmalari bilan bogʻliq qiyinchiliklar kuchayishini kutishimiz mumkin. Shunga qaramay, pul o‘tkazmalarini amalga oshirish vositalari saqlanib qolmoqda va agar xohlasa, ular u yoki bu tarzda amalga oshirilishi mumkin, — deydi Frank RG loyihasi rahbari Dmitriy Novochenko.
Bugun Rossiya va Eron o’rtasida joriy etilayotgan model bo’yicha ikki davlatning to’lov tizimlarini birlashtirish pul o’tkazmalarini osonlashtirishi mumkin. Biroq O‘zbekiston uchun bu yo‘l ikkilamchi sanksiyalar xavfini tug’dirishi mumkin.
