Bloomberg tomonidan so‘ralgan ekspertlar Saudiya Arabistonining Haj va Umra ziyoratchilari sonini sezilarli darajada oshirish rejalari atrof-muhitga qanday ta’sir qilishi borasida bir xil fikrda emas.
Kelgusi hafta Saudiya Arabistonida pandemiya boshlanganidan beri birinchi marta haj kovid cheklovlarisiz o‘tkaziladi. Joriy yil 2 millionga yaqin ziyoratchilar kutilmoqda.
Oxirgi marta 2019-yilda haj ziyoratiga 2,5 millionga yaqin kishi borgan. Bu yil 2 millionga yaqin bo‘lishi kutilmoqda.
Valiahd shahzoda Muhammad bin Salmonning ulug‘vor rejalariga ko‘ra, 2030-yilga borib Haj va Umra ziyoratlarida qatnashuvchi ziyoratchilar soni 30 millionga yetadi. Bu ko‘rsatkich pandemiyadan oldingi ko‘rsatkichdan 10 milliondan ortiqroqdir.
Bunday ko‘p sonli dindorlarni qabul qilish osmono‘par binolar va savdo markazlari bilan gavjum bo‘lgan Makka va Madinada infratuzilmani sezilarli darajada kengaytirishni talab qiladi.
Melburndagi Viktoriya universiteti xodimlari tomonidan o‘tkazilgan 2018-yilgi Haj ziyorati tahlili shuni ko‘rsatdiki, besh kunlik ziyorat davrida 1,8 million tonnadan ortiq issiqxona gazlari havoga chiqarilgan. Ikki hafta ichida Nyu-York tomonidan atmosferaga taxminan bir xil miqdorda chiqariladi. Zararli chiqindilarning eng katta miqdori aviatsiya hissasiga to‘g‘ri keldi (87%).
Biroq, boshqa fikrlar ham mavjud. Saudiyalik professor va ushbu tadqiqot mualliflaridan biri Abdulla Abonomi Saudiya hukumati «Vision 2030» davlat dasturida ziyoratchilar va sayyohlarni jalb qilish uchun tabiiy resurslarni saqlashga yordam beradigan barqaror rivojlanish choralarini o‘z ichiga olganini aytdi.
Bahrayndagi Fors ko‘rfazi universiteti professori Ode Jayusi atrof-muhitga ta’sirni kamaytiradigan strategiya va chora-tadbirlar ishlab chiqilsa, Hajni ekologik toza tarzda o‘tkazish mumkin, deb hisoblaydi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, plastmassa, qayta foydalanish mumkin bo‘lgan chodirlar va qayta tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanish issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytiradi. Sun’iy intellekt logistikani yaxshilash, sayohatni soddalashtirish va samolyotlar va avtobuslarning to‘la bo‘lishini va bo‘’sh vaqtni behuda sarflamasligini ta’minlash uchun ishlatilishi mumkin.
Islom qamariy taqvimga amal qiladi, shuning uchun haj har yili 11 kun orqaga suriladi. 2030-yilda Haj ziyorati aprel oyida bo‘lib o‘tadi va keyingi bir necha yil ichida Saudiya Arabistoni yozdagidek issiq bo‘lmagan qishda bo‘ladi.
MIT mutaxassislari tomonidan 2019-yilda o‘tkazilgan tadqiqot shuni ko‘rsatdiki, agar dunyo iqlim o‘zgarishining eng yomon oqibatlarini yumshata olsa ham, Haj 2047-yildan 2052-yilgacha va 2079-yildan 2086-yilgacha «o‘ta xavfli chegara»dan yuqori haroratlarda amalga oshiriladi.
Haj islomning besh arkonidan biri bo‘lib, barcha musulmonlar imkoni bo‘lsa umrida kamida bir marta ado etishlari shart. Ziyoratchilar uchun Muhammad payg‘ambar izidan qaytish chuqur diniy tajriba bo‘lib, gunohlardan tozalanadi, iymon-e’tiqodni mustahkamlaydi va butun dunyo musulmonlarini birlashtiradi. Saudiya qirollik oilasining qonuniyligi ko‘p jihatdan Islomning muqaddas qadamjolarini qo‘riqlashi va sayyoradagi eng yirik diniy yig‘inlardan birini o‘tkazish imkoniyatidan kelib chiqadi.
