Urush yoki hamkorlik: suv tanqisligining Markaziy Osiyo mamlakatlariga ta’siri
«Izvestiya» gazetasining fikricha, Markaziy Osiyo davlatlari suv inqiroziga yuz tutmoqda. Misol tariqasida, Bishkekdagi suv ta’minotining me’yoriy ta’minoti, Ostona, Olmaota va Toshkent shaharlarida suv ta’minotining vaqtincha to‘xtatilishi kuzatildi.
Bunga bir qancha sabablar bor, deb yozadi «Izvestiya». Xususan, Markaziy Osiyoda aholi soni ortib bormoqda. Bugungi kunda mintaqada 75 milliondan ortiq aholi istiqomat qilsa, 2050-yilga borib bu ko‘rsatkich 100 million kishidan oshadi.
Iqlim o‘zgarishi ham kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Mintaqada yoz issiqroq bo‘lib, cho‘llanish jarayonini kuchaytiradi. Bu omillar ham aholi, ham agrosanoat majmuasi tomonidan suv iste’molining oshishiga olib keladi.
«Va bu yerda biz shafqatsiz doiraga ega bo‘lamiz: suv resurslari qancha kam, yog‘ingarchilik kam bo‘lsa, iqlim shunchalik issiq bo‘ladi», – «Izvestiya» da salbiy tendentsiyalar qayd etilgan.
Uchinchi sabab – gidrotexnik infratuzilmaning eskirganligi. Masalan, Bishkekda suv quvurlarining eskirishi 80 foizga, Olmaotada 60 foizga baholanmoqda.
Qolaversa, mintaqa davlatlari bir-biri bilan «suv» masalalari bo‘yicha zaif hamkorlik qiladi. SSSR parchalanganidan keyin har bir Markaziy Osiyo davlati oʻz muammo va ehtiyojlarini oʻzi hal qildi. Ba’zida nizolar jiddiy inqirozlarga olib keldi.
Ammo so‘nggi paytlarda Markaziy Osiyo davlatlari o‘z harakatlarida hamkorlik qilishga intilmoqda. 2023-yil boshida O‘zbekiston, Qozog‘iston va Qirg‘iziston Norin daryosida gidroelektr stansiya qurish bo‘yicha kelishib oldi.
Mintaqada Davlatlararo muvofiqlashtiruvchi suv komissiyasi (ICWC) ham faoliyat yuritadi, biroq bu tashkilotning ta’sir qilish vositalari va vakolatlari yo‘q.
«Izvestiya» «Orient Express 24» («VES 24») portalining salbiy va o‘rtacha ijobiy prognozlariga ishora qiladi.
Birinchi holda, suv inqirozi Markaziy Osiyoda keng ko‘lamli urushga olib kelishi mumkin.
«Suv resurslariga ega hududlar davlatga aloqador bo‘lmagan chegaralar doirasida yopiladi, markazdan qochma kuchlar mintaqa davlatlarining etnik va urug‘-aymoq tamoyillari bo‘yicha parchalanishiga olib keladi», – deydi ular VES 24 prognozida.
Agar tomonlar Rossiya va Xitoy ishtirokidagi hamkorlik yo‘lidan borsa, Markaziy Osiyo davlatlari suv uchun urushdan qochib qutula oladi.
Muammolarni hal qilish uchun mintaqa davlatlari hamkorlikni boshlashi kerak, dedi siyosatshunos Vladimir Jarixin.
«Bizga barcha tomonlarning manfaatlarini hisobga olgan holda suv resurslarini tengroq taqsimlash kerak. Lekin buni qilish unchalik oson emas. Agar energiya resurslari – neft, gaz, ko‘mir o‘z narxiga ega bo‘lsa, suv go‘yo bepul. Bu yondashuv esa suvi ko‘p bo‘lgan respublikalarga to‘g‘ri kelmaydi. Lekin siz hali ham rozi bo‘lishingiz kerak. Aks holda, zo‘ravonlikning kuchayishi muqarrar», — deya izoh berdi ekspert vaziyatni. Suv inqirozi migratsiya inqirozini keltirib chiqarishi mumkin, ularning aksariyati Rossiyaga ketadi, dedi MDH davlatlari instituti Markaziy Osiyo bo‘limi rahbari Andrey Grozin.
