2023-yilda bizning First Development Group (FDG) kompaniyamiz 2021-yilda O‘zbekistonda AQSh dollariga indekslangan birinchi obligatsiyalarni joylashtirishda to‘plangan tajribani davom ettirishni rejalashtirmoqda. Biz o‘zimiz bozorga xaridorlar bo‘lishiga ishongan holda kirdik.
Chegirma debyuti
Kompaniyamiz obligatsiyalari 2021-yilda nafaqat valyuta kursi o‘zgarishiga indekslangan O‘zbekistondagi birinchi qarz vositalari, balki o‘n yil ichida O`zbekiston fond birjasi ro`yxatiga kiritilgan birinchi MCHJ qimmatli qog‘ozlari bo‘ldi. Qimmatli qog‘ozlar emissiyasi hisobiga yil davomida 5,12 milliard so‘m jalb etildi. Obligatsiyalar bo‘yicha daromadlilik o‘zbek so‘mining AQSh dollariga nisbatan valyutasining pasayishi yoki ko`tarilishi stavkasini qo‘shgan holda 8 foizni tashkil etdi. Agarda biz xarajatlarni boshqa moliyalashtirish turlari bilan solishtirsak, ishonch bilan aytishimiz mumkinki, bank kreditlari bizga qimmatga tushdi. Umuman olganda, jalb qilingan mablag’lar (anderrayter komissiyasi bilan birga) bizga 15-16% ga tushdi. O’sha paytda banklar 21% bilan pul berishgan.
Albatta, bunday obligatsiyalar o`zlarida xavfni ham yashirishgan. Biz so‘mning dollarga nisbatan qanday qadrsizlanayotganini bilmasdik. Biroq o‘sha paytda ham, hozir ham milliy valyutaning kuchli zaiflashuvi uchun hech qanday asos ko‘rmayapmiz. 20% dan ortiq har qanday qadrsizlanish mamlakat iqtisodiyoti uchun og’riqli bo’ladi. Hatto bunday salbiy ssenariy ostida ham pul bizga qimmatga tushgan bo’lardi, lekin biz oz miqdordagi mablag’ni jalb qilganimiz uchun buni ham yengib o`tgan bo`lar edik. Investorlar ham bitimdan foyda ko’rdilar, chunki bu ularga so’mning mumkin bo’lgan qadrsizlanishi xavfini himoya qilishga imkon berdi. Aslini olganda, ular dollarlik daromad olishdi.
Chet eldagi qiziqish
Obligatsiyalarni chiqarishda biz hal qilmoqchi bo’lgan asosiy vazifa bu kredit tarixi edi. Bozorni o’rganish, uning ushbu mahsulotni qanchalik tushunishini aniqlash kerak edi. Qurilishi uchun biz qarz olgan Aviapark biznes markazi allaqachon ishlab, barqaror daromad keltirmoqda. Ikkinchi navbat yakuniy bosqichda. Shuning uchun, biz yana bir bor fond bozori orqali mablag’larni jalb qilish yo’lidan yurish haqida o’ylayapmiz, lekin endilikda o’rta muddatli (2-3 yil). 2023 yilning kuzida yangi obligatsiyalar chiqarilishi mumkin. Ushbu masala bo’yicha biz yana Freedom Broker bilan muzokaralarni boshladik. Bu yerda faqat kelishuv va tayyorgarlik masalasi bor.
O‘zbekiston fond bozorida kompaniyalar bemalol 5-10 million dollar jalb qilish mumkin. Bozor uchun obligatsiyalar aksiyalarni chiqarishdan ko‘ra tushunarliroq, shuning uchun bunday hajmni topish real bo’ladi. O‘zbekistonda moliyaviy vositalarga ishonchsizlik ancha yuqori va obligatsiyalar eng yaxshi variant hisoblanadi. Axir biz qurilish obligatsiyalarini ishlab chiqaramiz. Ishga tushirilgandan keyin ushbu aktiv ijobiy pul oqimi hosil qila boshlaydi. Shuning uchun men buni erkin ishlaydigan mahsulot deb hisoblayman.
O’sish uchun asos
Hozirda kompaniyaning bir nechta loyihalari bor. Mazkur biznes markazidan tashqari yana beshta turar-joy majmuasi mavjud.
O‘zbekistonda ko‘chmas mulk juda ko‘p va sotuvlar yaxshi ketmoqda, mamlakatda moliyaviy imkoniyatlar yo‘qligini hisobga olsak, bozor hali faol o‘sish bosqichiga kirgani yo‘q, deb o‘ylayman. Ipoteka dasturi imkoniyatlari kengayishi bilanoq O‘zbekistonda xaridorlar yanada ko‘payadi. Hozirda republika banklari qachon ishlab chiqaruvchi kadastr taqdim etsagina pul ajratadi. Ammo butun dunyoda ipoteka kelajakka sarmoyadir. Buning uchun sug’urta, eskrou hisob raqamlarini joriy etish kerak, bunda jismoniy shaxsning pullari bankda saqlanadi va barcha javobgarlik ishlab chiqaruvchiga yuklanadi. Bizning kompaniyamizda fuqarolar ipoteka bilan va hozirda ham 30 foizga yaqin talabni yaratmoqda. Uy-joy kreditlash keyinchalik ham davom etadi, chunki davlat buning uchun katta mablag’ ajratadi. Shu sababli, mening prognozim – bozor o’sadi.
