O‘zbekistonda 10-avgust kuni dollar kursi keskin ko‘tarildi. O‘sha kuni valyuta birjasi (UZCE) auktsionlarida so‘m AQSh valyutasiga nisbatan 3,5 foizga qadrsizlandi. Taqqoslash uchun: butun 2022-yil uchun qadrsizlanish taxminan 4% ni tashkil etdi. «Kursiv» mutaxassislardan O‘zbekistonda dollarning taqdiri nima bo‘ladi, so‘m omonatlaridan chet el valyutasiga pul o‘tkazish uchun bankingizga shoshilish kerakmi, deb so‘radi.
Yiqilish sabablari
O‘zbekiston Markaziy banki milliy valyutaning qadrsizlanishiga sabablar qatorida O‘zbekistonning asosiy savdo hamkorlari valyutalari kursining pasayishi va pul o‘tkazmalari oqimining qisqarishini qayd etdi.
Avesta Investment Group hamkori Karen Srapionov «Kursiv» nashriga bergan izohida yil boshidan buyon Rossiya va Turkiya valyutalari 40 foizdan ortiq, yuan 7 foizga tushib ketgani, pul o‘tkazmalari birinchi yarmida – 21,2% ga qisqarganini ta’kidladi. Ekspertning tushuntirishicha, O‘zbekiston Respublikasi bozori eksportdan kamroq miqdorda valyuta oladi. Rossiyadagi oʻzbek tovarlarining rubldagi narxi oʻzgarmasligi bilan oʻzbekistonlik sotuvchi dollar hisobida kamroq tusha boshladi. Devalvatsiya xorijga ketayotgan ishchilarga ham ta’sir qildi.
Alkes Research investitsion banking direktori Behruzbek Ochilov Rossiya Oʻzbekistonning asosiy savdo hamkorlaridan biri boʻlib qolayotganini, muhojirlarning pul oʻtkazmalari Oʻzbekiston valyuta balansini saqlashda muhim rol oʻynashini qoʻshimcha qildi. Migrantlar rublda ishlab topadi va ular uchun rublning qadrsizlanishi ular bilan kamroq dollar sotib olishi va shunga mos ravishda O‘zbekistondagi oilalariga ham kamroq dollar jo‘natishini anglatadi. Shuning uchun O‘zbekistonda valyuta kam bo‘lib, uning narxi ko‘tarildi.
Behruzbek Ochilov yaqinda eʼlon qilingan xarajatlarning Oʻzbekiston byudjeti daromadlaridan oshib ketgani haqidagi maʼlumotlarni devalvatsiyaning yana bir omili deb atadi. 2023-yilning birinchi yarmida taqchillik yalpi ichki mahsulotga nisbatan 6,17 foizni tashkil etdi, bu Davlat byudjeti to‘g‘risidagi qonunda belgilangan YaIMning 3 foizi me’yoridan yuqori.
Kursga nima bo‘ladi
Karen Srapionov qo‘shni mamlakatlarning iqtisodiy siyosatiga ta’sir etayotgan keskin geosiyosiy vaziyat fonida valyuta kursi bo‘yicha prognozlar qilish qiyin, deb hisoblaydi.
«O‘zbekiston Markaziy banki mavjud resurslardan foydalangan holda, bir martalik sakrashdan so‘ng, bozordagi o‘zgaruvchanlikni kamaytirishga va bozor konyunkturasiga qarab kursni bosqichma-bosqich o‘zgartirishni davom ettirishga yordam berishga harakat qiladi, deb umid qilaman. Ammo, yuqorida ta’kidlanganidek, boshqa mamlakatlardagi keskin siyosiy harakatlar O‘zbekistonga ham ta’sir qilishi mumkin, shuning uchun hech kim fors-major holatlaridan himoyalanmagan», — deya ogohlantiradi Karen Srapionov.
Behruz Ochilov o‘zbek so‘mining kursini bashorat qilish uchun rubl kursi va O‘zbekistonning boshqa asosiy savdo hamkorlari kursini, shuningdek, savdo balansi va byudjetini hisobga olish zarurligini qo‘shimcha qildi. Shuning uchun har qanday bashorat qilish qiyin.
Depozitlarni olish kerakmi
Avesta Investment Group hamkorining fikricha, jamg‘armalaringiz to‘g‘risida qaror qabul qilishda ularni diversifikatsiya qilishni unutmaslik kerak. Shu bilan birga, 5–6% stavkadagi dollar depozitlari, garchi kurs o‘tgan yilga nisbatan 10,7%ga oshgan bo‘lsa ham, 22–23% stavkadagi so‘m depozitlari kabi jozibador emas. Mutaxassis yaqin kelajakda o‘sish sur’atining import qilinadigan mahsulotlar tannarxining oshishiga ta’siri va ularning inflyatsiyaga ta’sirini hisobga olgan holda depozit stavkalari yoki Markaziy bank stavkasi sezilarli darajada pasayishini kutmaydi.
Alkes Research investitsion banking direktori ham so‘mlik depozitlarni foydaliroq deb hisoblaydi.
«So‘m omonati bo‘yicha maksimal daromadlilik 25 foizni, dollar depozitida esa 7 foizni tashkil etishini inobatga oladigan bo‘lsak, dollar depoziti foydaliroq bo‘lishi uchun o‘zbek so‘mini yiliga kamida 18 foizga devalvatsiya qilish kerak bo‘ladi. Men bunday ssenariyning ehtimolini past deb baholayman», – deya xulosa qildi Ochilov.
