Biznes uchun gaz va elektr energiyasi narxi oshishi O‘zbekiston iqtisodiyotiga qanday ta’sir qiladi?
2023-yil 1-oktabrdan O‘zbekistonda korxonalar uchun gaz va elektr energiyasi tariflari oshiriladi. Bu haqda 15 sentabr kuni hukumat qarori qabul qilindi. «Kursiv» mutaxassislardan bu mamlakat iqtisodiyotiga qanday ta’sir qilishi borasida fikr so’radi.
O‘zbekistonda energiya resurslariga tariflar birinchi bosqichda faqat tadbirkorlik subyektlari uchun oshirilmoqda, biroq kelajakda bu o‘sish jismoniy shaxslarga ham ta’sir qiladi. Kelgusi oydan boshlab yuridik shaxslar 1 kVt*soat uchun 450 so‘m emas, 900 so‘mdan to‘laydi. Gazning bir kub metri uchun 660 so‘mdan emas, 1,5 ming so‘mdan to‘lanadi. Ba’zi kompaniyalar (masalan, NKMK va OKMK) bundan ham ko’proq pul to’laydi.
«Kursiv» Fitchdan yangi tariflar respublika iqtisodiyotiga qanday ta’sir qilishini baholashni so’radi. Bunga javoban Fitch direktori va reyting tahlilchisi Arvind Ramakrishnan narxlarning oshishi inflyatsiyaga ta’sir qilishini aytdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, agentlik 2023-yilda narxlarning o‘rtacha 9,3 foizga o‘sishini kutmoqda. Ushbu prognoz elektr energiyasi va gaz subsidiyalarining qisqartirilishining sanoat sektoriga kutilayotgan ta’sirini hisobga oladi.
«Biz inflyatsiyaning yuqori potentsiali 2024 yilda, narxlarni liberallashtirishning ta’siri yanada yaqqolroq bo’lganda paydo bo’lishiga ishonamiz (hozirda Fitch o’rtacha yillik inflyatsiya 2024 yilda 13% bo’lishini kutmoqda)», – dedi Fitch vakili.
O‘zbekiston Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruvi akademiyasi «Iqtisodiyot va moliya» kafedrasi mudiri, iqtisod fanlari falsafasi doktori, dotsent Umidjon Pardayev yana bir qancha omillarga e’tibor qaratdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, narxlarni erkinlashtirish ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkin, masalan, eng zarur tovarlar va xizmatlar narxining oshishi, bu esa aholining kam ta’minlangan qatlamlariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
«Shunday ekan, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamini himoya qilishni ta’minlash borasida ijtimoiy chora-tadbirlar bilan bir qatorda muvaffaqiyatli islohotlarni ham amalga oshirish zarur. Bunday chora-tadbirlarga muhtojlarni qo‘llab-quvvatlash dasturlari, asosiy tovarlar uchun subsidiyalar va boshqa ijtimoiy vositalar kiradi”, — deya xulosa qildi ekspert.
Elektr va gaz narxining oshishi iqtisodiy samaradorlikni oshirishga yordam beradi, deydi u. Resurslardan barqaror foydalaniladi, bu esa chiqindilarni kamaytiradi. Energiya narxlarining oshishi ham energetika va gaz tarmoqlariga infratuzilma investitsiyalarini jalb qilishga yordam beradi. Biroq, past narxlarni ushlab turish, ekspertning fikricha, subsidiyalar tufayli davlat byudjeti uchun qimmatga tushadi. Narxlarni oshirish bu yukni yengillashtiradi. Natijada ta’lim, sog‘liqni saqlash kabi boshqa ustuvor yo‘nalishlarga ajratiladigan mablag‘lar ko‘payadi.
Avvalroq, O‘zbekiston Markaziy banki ham narxlar oshishining mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri bo‘yicha prognoz qilgan edi. Regulyatorning xulosalariga ko’ra, aholi uchun elektr va gaz tariflari hali o’zgarmagan, shuning uchun bu guruhdan inflyatsiyaga birlamchi ta’sir ko’rsatmaydi. Markaziy bank biznes uchun tariflarni oshirishning ikkilamchi ta’siri inflyatsiya prognozlarida hisobga olinadigan chegaralar doirasida bo’ladi, deb hisoblaydi. Yillik hisobda narxlarning o’sishi 8,5-9,5% bo’lishi kutilmoqda.
