Mustaqil ekspert Yuliy Yusupov Ukrainadagi urushning O‘zbekiston iqtisodiyotiga ta’siri haqida o‘z fikri bilan o‘rtoqlashdi – o‘z matnida u ikkita asosiy davrni ajratib ko‘rsatdi.
Uning so‘zlariga ko‘ra, birinchi davr (2022-yilning fevralidan dekabrigacha yoki 2023-yilning martigacha) faqat ijobiy samaralar keltirdi – rasman iqtisodiyot 5,7 % o‘sdi. O‘sish sabablari sifatida O‘zbekiston eksporti va O‘zbekistonga pul o‘tkazmalarining ko‘payishini aytdi.
«Biroq, bu [eksport] o‘sish ko‘rsatkichlari bo‘yicha jiddiy va shubhali tafovutlar mavjud”, — dedi Yusupov.
Markaziy bank ma’lumotlariga koʻra, oʻtgan yili mahsulot ta‘minoti 2021-yilga nisbatan 33,4 %, statistika agentligi ma’lumotlariga koʻra esa 15,9 % oshgan.
Oʻzbekiston tovarlari yetkazib berish hajmining oʻsishi asosan Rossiya Federatsiyasi va Markaziy Osiyo mamlakatlarida kuzatildi.
Yusupov pul o‘tkazmalari va migratsiya haqida gapirar ekan, 2022-yilda mehnat muhojirlari soni kamaymagani, aksincha, ko‘payganini ta’kidladi. Buning sababi ishchi kuchiga talabning oshishi va «rubl» ish haqining oshishi edi. O‘tgan yili O‘zbekistonga rossiyalik relokantkarning katta oqimi kelib tushdi, bu ham Rossiyadan transferlarning ko‘payishiga xizmat qildi.
Natijada urush boshlanganidan buyon bir yil ichida Rossiyadan O‘zbekistonga o‘tkazmalarning o‘sishi qariyb ikki baravar ko‘payib, 92 % tashkil etdi. Umumiy summasi 18,6 mlrd dollarga yetdi, bu 2022-yilda O‘zbekiston Respublikasi yalpi ichki mahsulotini 23,1 % tashkil etadi.
Urushning O‘zbekiston iqtisodiyoti uchun asosiy salbiy oqibati 2022-yilda yuqori inflyatsiya darajasi bo‘ldi – 12,3 %, 2023-2024 yillar uchun prognozlar esa 9-11 %. Bu oziq-ovqat, energiya resurslari va transport narxlariga ham ta’sir qiladi. Bundan tashqari, ko‘chib kelganlar ijaraga beriladigan uy-joy va boshqa xizmatlarga bo‘lgan talabning oshishiga hissa qo‘shdi va bu ularning narxiga ham ta’sir qildi.
Ikkinchi davr 2023 yil mart oyida boshlanadi, bunda rublning qadrsizlanishi tufayli ijobiy ta’sir kamroq seziladi. Bu esa O‘zbekiston eksporti va Rossiya Federatsiyasidan kelgan muhojirlarning pul o‘tkazmalariga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Rossiya Federatsiyasidan tashrif buyuruvchilar oqimi va O‘zbekiston Respublikasiga pul o‘tkazmalari ham kamaymoqda.
Biroq urush sarmoya kiritmoqchi bo‘lgan, lekin g‘arb sanksiyalari bilan cheklangan Rossiya kompaniyalari, Markaziy Osiyoda o‘z ta’sirini kuchaytirmoqchi bo‘lgan hukumatlar va transport yo‘laklarini rivojlantirish loyihalari sarmoyasini hamon rag‘batlantirmoqda.
Xulosa qilib, Yuliy Yusupov Ukrainadagi urush 2022-yilda O‘zbekiston iqtisodiyotiga yordam berganiga qaramay, 2023-2024-yillarda mojaro O‘zbekiston Respublikasi rivojiga to‘sqinlik qilishini ta’kidladi.
Avvalroq, Xalqaro valyuta jamg‘armasi jahon iqtisodiyotining parchalanishi yaIpi ichki mahsulotning 12 % «yeyishi» mumkinligini yozgan edi. Qayd etilishicha, Ukrainadagi urush va geosiyosiy keskinliklar fonida asosiy xomashyo bozorlari parchalanib bormoqda. Bu jarayon o’sib bormoqda, bu esa narxlarning katta o’zgarishiga olib keladi.
Eslatib o‘tamiz, Iqtisodiy tadqiqotlar va islohotlar markazi mutaxassislari joriy yilda O‘zbekiston Respublikasi yalpi ichki mahsuloti o‘sishi 5,4 % – 5,6 % bo‘lishini prognoz qilgan edi.
