Freedom Finance Global olti oydan buyon Markaziy Osiyo davlatlari: Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Qirgʻiziston va Tojikiston aholisining iste’molchilik ishonchini, inflyatsiya va devalvatsion kutilmalarini oʻrganadi. 2023-yil dekabr tadqiqot uchun muhim oy bo‘ldi, chunki u yarim yillik xulosalar chiqarishga imkon berdi. Shuningdek, kalendar yilining tugashini hisobga olgan holda, respondentlardan 2024-yilga bo’lgan kutilmalari va 2023-yilda nima o‘zgargani haqida so‘radik.
O’tgan yilning dekabr oyida uchta mamlakatda iste’molchilar ishonchining umumiy pasayishi kuzatildi. Ayniqsa, to‘rtta Markaziy Osiyo davlatlarida yirik xaridlarning qulayligi bo’yicha aholining baholari pasayish ko’rsatkichi bilan alohida ajralib turdi. Shunga qaramay, 2023-yilning ikkinchi yarmini ijobiy deb atash mumkin, chunki bu davrda iste’molchilarning ishonchi oshdi va yil ijobiy zonadagi barcha o‘rganilgan mamlakatlar uchun yakunlandi. Shuningdek, inflyatsiya kutilmalari eng yuqori inflyatsiya bo‘lgan mamlakatlarda keskin pasayib ketdi va noyabr oyida sezilarli o‘sishdan keyin bir necha oylik eng past darajaga yetdi.
Qozog‘iston va O‘zbekistonda har oyda 3600 ta so’rovnoma, Qirg’izistonda 1600 ta, Tojikistonda 1200 ta, tahlil qilinayotgan mamlakatlardagi aholi soniga mutanosib ravishda yig‘iladi. Tadqiqotlar dunyoning ko‘plab mamlakatlarida iste’molchilarning ishonch indekslarini olish uchun ishlatiladigan va United Research Technologies Group tadqiqot kompaniyasi tomonidan mahalliy vazifalarga moslashtirilgan metodologiyaga asoslangan. Ma’lumotlarni to’plash jarayoni telefon so’rov orqali amalga oshirildi. So‘rovnoma mahalliylashtirilgan: tadqiqot respondentlarning ona tilida olib boriladi.
Qozog’iston
Noyabr oyida rekord ko‘rsatkichlardan so‘ng Qozog‘istonda iste’molchilarning ishonch indeksi (CB) 2023-yil dekabrida 3,5 punktga kamaydi. Natijada indeks 104,7 punktga yetdi, bu esa o‘tgan yilgi natijadan 101,5 punktga yuqori. Bir oy ichida barcha beshta subindeks tushdi, ulardan yakuniy natija hisoblanadi. Iqtisodiyotning holatini baholash subindeksi eng ko‘p kamaydi. Shuningdek, katta xaridlar va xarajatlar uchun joriy sharoitlarning qulayligi va shaxsiy moliyaviy holatdagi o‘zgarishlarni baholash bo‘yicha ijobiy javoblar soni boshqalarga qaraganda sezilarli darajada kamaydi.
Iqtisodiyot haqidagi fikrlarning yomonlashishi
Iqtisodiyotning hozirgi holatini baholash subindeksi 6,1 punktga tushib, 79,3 punktga yetdi. Noyabr oyida biz ushbu ko’rsatkichning keskin o’sishini ko’rdik, bu, ehtimol, bir martalik va erta o‘sishni ko‘rsatadi. Bundan tashqari, o‘tgan yili shunga o‘xshash ko‘rsatkich 80,1 punktni tashkil etdi. Shunga qaramay, dekabr oyidagi natija oktabr oyidan yuqori bo‘ldi va o‘sish tendensiyasining umumiy saqlanishini ko‘rsatadi.
Qozog’istonliklarning taxminan 19,5% o‘tgan yil davomida iqtisodiyot yaxshilanganini ko‘rsatdi, bu noyabr oyidagi natijadan 23%ga past. Salbiy javoblarning ulushi ham oshdi: 39% dan 42,3% gacha. Respondent javob beradigan tilning ahamiyatini yana bir bor ta’kidlaymiz, chunki qozoq tilida so‘zlashuvchi respondentlarning yuqori optimizmi davom etmoqda. Ularning 32% mamlakat iqtisodiyoti o‘tgan yil davomida yaxshilanganini ko‘rsatdi. Ammo rus tilida so‘zlashuvchi aholi orasida atiga 17% bu fikrni tasdiqlagan.
Yosh guruhlari orasida biz 29 yoshgacha bo‘lgan yoshlar yetakchiligining saqlanishini ta’kidlashimiz mumkin, ularning 24% 2023-yilda iqtisodiy o‘zgarishlar ijobiy bo‘lgan deb hisoblashadi. Biroq, bu noyabr oyidagi 33% dan sezilarli darajada past. Yana shuni aytish mumkinki, 60 yoshdan oshgan keksa avlod ijobiy javoblar ulushida bunday sezilarli pasayishni ko‘rsatmadi: bu ko’rsatkich 21% dan 20% gacha tushdi.
Eng past natijalarni 45-59 yoshli guruh qayd etdi ularning atigi 17% ijobiy javob berdi. To’g’ri, bu noyabr oyidagi g’ayritabiiy past natijadan 15% yuqori bo‘ldi. Hududlar orasida eng yaxshi natija Turkiston viloyati tomonidan ijobiy javoblar ulushi 28% (noyabr oyida 33%) bilan ko‘rsatildi.
O’tgan oyning etakchisi-Qizilo‘rda viloyati-bu ko‘rsatkich sezilarli darajada pasaygan: 36 dan 21% gacha. Shuningdek, bunday pasayishni Yettisuv viloyatida ham ko‘rish mumkin, bu yerda ijobiy javoblar ulushi 35% dan 14% gacha kamaydi. Natijada, o‘tgan oyning eng yaxshi 3 yetakchisidan faqat Turkiston viloyati tepada qoldi.
Dekabr oyidagi eng katta yaxshilanish Aktobe viloyatida bo‘lib, u yerda aholining 30% iqtisodiy yaxshilanishni ko‘rgan, ammo noyabr oyida bu ko‘rsatkich 20% tashkil etgan. Ikkinchi oy mintaqalar reytingining pastki qismida g‘arbiy Qozog‘iston va Qarag‘anda viloyatlari joylashgan bo‘lib, ularda salbiy javoblar ulushi mos ravishda 52 (noyabrda – 41%) va 54% (noyabrda – 51%) ga yetadi.
Moliyaviy ahvol haqidagi fikrlar iqtisodiyotdan keyin paydo bo‘ldi
So’nggi 12 oy ichida shaxsiy moliyaviy holatdagi o’zgarishlarni haqiqiy baholash subindeksi 4,7 punktga tushdi. So‘rovda qatnashgan qozog‘istonliklarning 33,8% 2023-yilda shaxsiy moliyaviy ahvoli yaxshilangan deb hisoblaydi, ammo noyabr oyida ularning 37,9%ni qayd etgan edi.
Bu yerda ham qozoq tilida so‘zlashuvchi respondentlar yuqori natijalarni ko‘rsatmoqda, ammo ona tilida so‘zlashuvchilar o‘rtasidagi farq iqtisodiyot masalasidagi kabi katta emas. Qozoq tilida so‘zlashuvchi aholining 44% shaxsiy farovonlik masalasida yaxshilanishni qayd etadi (noyabrda 49%), rus tilida so‘zlashuvchilar orasida esa 32% (noyabrda 30%).
Bundan xulosa qilish mumkinki, dekabr oyida pasayishning asosiy drayveri aynan qozoq tilida so‘zlashuvchi respondentlar bo‘lgan. Yosh guruhlari orasida yoshlarda ijobiy javoblar ulushi sezilarli darajada kamaydi: 59% dan 48% gacha, bu hali ham eng yaxshi ko‘rsatkichdir. Eng yomoni, bu ko‘rsatkich 45-59 yoshdagi va keksa yoshdagi odamlarda namoyon bo‘ladi, ularning to‘rtdan bir qismigina 2023-yilda shaxsiy moliyaviy ahvolning yaxshilanishini qayd etadi.
Mintaqaviy jihatdan, ijobiy javoblar ulushi 17-18 punktga tushgan Yettisuv va Qizilo’rda viloyatlarida pasayish yana sezilarli. Dekabr oyida Atirau viloyati yetakchi bo‘ldi, bu yerda odamlarning 40% ijobiy javob variantlarini tanladilar va eng yomon ko‘rsatkich 23% tashkil etdi.
Katta xaridlar uchun sharoitlar ham yomonlashdi
Katta xaridlar va xarajatlar uchun qulaylik indeksi sezilarli pasayish ko’rsatdi. U 3,6 punktga tushib, 70,7 punktga yetdi, ammo oktyabr oyidagi 70,3 punktdan biroz yuqoriroq. Qozog’istonliklarning 29,3% endi u yoki bu darajada katta xaridlar uchun qulay vaqt deb hisoblashadi.
Shuni ta’kidlash kerakki, noyabr oyida xuddi shu ko‘rsatkich 32,8% ni tashkil etdi. Bu masalada qozoq va rus tilida so‘zlashuvchi respondentlar o‘rtasidagi farq eng kam bo‘lib qolmoqda. Qozoq tilida so‘zlashuvchilar orasida ijobiy javoblar ulushi 39%dan 34 foizga, rus tilida so‘zlashuvchilar orasida esa 28%ga kamaydi.
Shu bilan birga, qozoq tilida so‘zlashuvchilar orasida salbiy javob berganlar ko‘p: rus tilida so‘zlashuvchilar orasida 59%ga nisbatan 44%. To‘rt yosh guruhining hammasi pozitivlikning pasayishini ko‘rsatadi. Shunga qaramay, yosh va ijobiy javoblar o‘rtasidagi teskari bog‘liqlik saqlanib qolmoqda. Yoshlarning 39% ijobiy javob bergan bo‘lsa, ularning 21% katta avlod vakillari orasida.
Mintaqaviy bo‘limda Astana birinchi o‘rinni egalladi, bu erda aholining 39% ijobiy javob berdi, Turkiston viloyati esa biroz orqada qoldi: faqat 1 punkt. Eng yomon natija Atirau viloyatida qayd etildi, bu erda odamlarning 19% katta xaridlar uchun qulay vaqt deb hisoblashadi. O‘tgan oyda ularning atigi 18% edi. Natijaning eng katta o‘zgarishi Qizilo‘rda viloyatida yana qayd etildi, bu yerda shunga o‘xshash ko‘rsatkich 47% dan 27% gacha tushdi.
Inflyatsion kutilmalar keskin pasayib ketdi
Qozog‘istonliklarning inflyatsion taxminlari dekabr oyida yuqori kutilgan kuzgi mavsumdan keyin keskin kamaydi. Oy davomida narxlarning o‘sishini kutayotgan ulushi 30,2%dan 20,1%ga kamaydi, bu 2023-yil iyun oyidan beri eng past ko‘rsatkichdir. Keyingi 12 oy ufqda narxlarning kuchli o‘sishini taxmin qilish 7,3% dan 21,4% gacha, bu 2023-yil may oyidan beri eng past ko’rsatkichdir. Shu bilan birga, Qozog‘iston Respublikasi milliy banki tadqiqotining so‘nggi natijalari bir oylik gorizontda inflyatsiya kutilmalarining o‘sishini va ularning bir yil ichida saqlanishini ko‘rsatadi.
Ushbu tadqiqot ma‘lumotlariga ko‘ra, yil davomida kutilayotgan kuchli narxlarning ulushi 27% da qoldi va bir oy ichida 21% dan 30% gacha ko‘tarildi. Kelgusi oy inflyatsiya kutilmalarining pasayishi bir martalik hodisa yoki Milliy bank tadqiqotidagi odamlarning fikri Freedom Finance Global tadqiqot natijalariga mos kelish kelmasligini ko‘rish qiziq bo‘ladi.
Inflyatsiya taxminlari taxminan bir xil darajada qoldi. Aholining 48% (47,7% – noyabrda) dekabr oyi davomida narxlarning kuchli o‘sishini kuzatdilar. Faqat 2023-yil davomida narxlarning sezilarli o‘sishini qayd etganlarning ulushi ketma-ket yettinchi oyga to‘g‘ri keladi. Garchi, bu safar pasayish ahamiyatsiz bo‘lgan bo’lsa ham : 59,2% dan 58,7% gacha. Eslatib o‘tamiz, dekabr oyida yillik inflyatsiya mart oyida boshlangan sekinlashuvni davom ettirdi va hozirda 9,8% ni tashkil qiladi.
Alohida tovar va xizmatlar orasida qozog‘istonliklarni eng ko‘proq go‘sht va parranda go‘shti, sut va sut mahsulotlari, non va non mahsulotlari narxining oshishi xavotirga solmoqda. Dekabr oyida ushbu tovarlarning barchasi uchun qozog’istonliklarning 35-38% narxlarning kuchli o‘sishini sezishdi. Bu tovarlar so’nggi to’rt oy davomida eng top-3 qolishda davom etmoqda.
E’tibor beramiz, un endi yetakchilar qatoridan chiqib ketdi va yettinchi o‘rinni egallab turibdi. Sentabr oyiga nisbatan kuchli o‘sishni sezgan aholi ulushi 10,9% punktga kamaydi.
Aholi o‘rtasida eng katta tashvish tuxum bilan bog‘liq. Agar noyabr oyida respondentlarning atigi 14,6% tuxum haqida gapirgan bo‘lsa, dekabrda – 26,8%. E’tibor bering, dekabr oyida rasmiy statistik ma’lumotlarga ko’ra, 1-toifali tuxum narxi 4,1% m / m ga oshdi va qo‘shni Rossiyada bu so‘nggi haftalarda asosiy iqtisodiy mavzulardan biriga aylandi.
Tengening mustahkamlanishi fonida devalvatsion umidlar pasayib ketdi
Dekabr oyida qozog‘istonliklarning devalvatsion umidlari sezilarli darajada kamaydi va so‘nggi bir necha oy ichida eng past ko’rsatkichni qayd etdi. Dekabr oyida tenge 0,8%ga, oktabr oyining boshidan yil oxirigacha esa taxminan 5%ga mustahkamlandi, bu esa devalvatsiya kutishlarining pasayishiga olib keldi. Qozog’istonliklarning 51,8% bir yildan so‘ng tengening dollarga (55,4 % noyabrda), 30,8% (34,4% noyabrda) bir oydan keyin zaiflashishini kutmoqda.
Kredit ishonch indeksi 2,5 punktga tushib, oldingi besh oylik o‘rtacha ko‘rsatkichlarga yaqin bo‘lib qolmoqda. Kredit olish uchun yaxshi vaqt deb hisoblagan qozog‘istonliklarning ulushi 16,6%dan 14,1%ga kamaydi. Shu bilan birga, depozitga bo‘lgan ishonch darajasi biroz oshdi: 34,1% dan 34,4% gacha. Hozirgi vaziyatda qancha qozog‘istonliklar bank depozitlarini ma‘qullashadi.
Farovonlik darajasi biroz oshdi, ammo kamroq odamlar aniq ijobiy javob berishdi. Qozog‘istonliklarning 57,9% bu tashvishli vaqtdan ko‘ra tinchroq vaqt ekanligini ta’kidlamoqda (57,3% noyabrda). Shu bilan birga, hozir tinch vaqt deb aniq javob bergan odamlarning ulushi 35,8%dan 30,9%ga kamaydi.
Bir yil ichida ishsizlikning o‘sishi bo‘yicha umidlar biroz pasaydi: 40,3% dan 39,1% gacha. Mart oyidan beri ishsizlik xavotiri eng past darajaga etganini qayd etamiz. Bir yil oldin shunga o‘xshash ko‘rsatkich 39,7% ni tashkil etdi, bu qozog‘istonliklarning ishsizlik o‘sishi bo‘yicha kutishlarining barqarorligini ko‘rsatadi.
O‘zbekiston
Dekabr oyida o‘zbekistonliklarning iste’molga bo‘lgan ishonch indeksi tiklandi va rekord darajadagi 135,3 punktga yetdi. Indeksning o‘sishi aniq 3 ballni tashkil etdi, bu ko‘p jihatdan shaxsiy moliyaviy ahvolning o‘zgarishini kutish va baholash bo‘yicha optimizmning keskin oshishi hisobiga. Aholining katta qismi ularning moliyaviy ahvoli 2023-yilda yaxshilangan deb hisoblaydilar, shuningdek, 2024-yilda uning yanada yaxshilanishini kutmoqdalar. 2023-yil uchun iqtisodiyotning haqiqiy bahosi biroz oshdi.
O‘zbekistonliklarning shaxsiy ahvoli rekord darajaga ko‘tarildi
Shaxsiy moliyaviy holatdagi o’zgarishlarning subindeksi 136,7 punktga ko‘tarildi, bu olti oylik tadqiqot davomida yangi rekorddir. Dekabr oyidagi o‘sish 7 ballni tashkil etdi.
Bu ijobiy javoblar ulushini 57,3% dan 61,6% gacha oshirish bilan ifodalanadi. Yosh nuqtai nazaridan yoshlar eng ijobiy bo‘lib qolmoqda, yoshlarning 68,1% 2023-yilda moliyaviy ahvoli yaxshilanganini his qilgan. Bu noyabr oyidagi ko‘rsatkichlardan 63,8% dan sezilarli darajada yuqori. Eng yomoni, keksa avlod vakillari javob berishdi, ularning atigi 51,6% xuddi shu savolga ijobiy javob berishdi. Noyabr oyiga nisbatan bu ulush biroz oshgan bo‘lsa-da: 3,2 punkt.
Andijon viloyati mintaqaviy bo’limda yetakchi o’rinni egalladi, bu yerda aholining 71,6 foizi moddiy ahvoli yaxshilanganini sezishdi. E’tibor bering, bu noyabr oyidagi 57,7% dan ancha yuqori. Shuningdek, dekabr oyida Sirdaryo (52,8% dan 65,6% gacha) va Qashqadaryo (54,5%dan 63,8% gacha) viloyatlari ham shunga o’xshash yutuqlarni ko’rsatdi.
Viloyatlar orasida autsayderlar Qoraqalpog’iston Respublikasi va Toshkent bo‘ldi, bu yerda ijobiy javoblar ulushi mos ravishda atigi 53,5 va 53,2 foizga yetdi. Shunga qaramay, Toshkentda ushbu ko‘rsatkichning 7 p. p. ga oshganini qayd etdi.
Yana bir bor ta’kidlaymizki, daromad darajasi bo‘yicha kesma iste’molchilarning ishonchiga oid barcha savollarda kutilgan korrelyatsiyani ko‘rsatishda davom etmoqda: daromad qancha ko‘p bo‘lsa, javoblar shunchalik ijobiy bo‘ladi. Shunday qilib, dekabr oyida eng boy odamlarning 79,7% son‘ggi bir yil ichida shaxsiy moliyaviy ahvoli yaxshilanganini qayd etishdi, eng kambag‘allar orasida esa atigi 34,3% daromad oldi.
Shaxsiy moliyaviy ahvolning o‘zgarishini kutish subindeksi ham sezilarli darajada oshdi: 7,4 punktga. O‘zbekistonliklarning 76,3% 2024 yil oxiriga kelib moddiy ahvoli yaxshilanishini kutmoqda. Noyabr oyida ularning soni biroz kamroq edi – 71,8%. To‘rt yosh guruhlari orasida 29 yoshgacha bo‘lgan yoshlar yana eng yaxshi natijalarga erishdilar, ularning 84,7% kelajakka optimistik qarashadi. 60 yoshdan katta avlod shuningdek, aksariyat optimistlar-ijobiy javoblarning ulushi 68,3% ga yetadi.
Viloyatlar boʻyicha bu yerda ham Andijon viloyati 81,1% ijobiy javoblar ulushi bilan yetakchilik qilmoqda, biroq bir oy avval bu koʻrsatkich 75%ga yetgan edi. Shunisi qiziqki, O‘zbekistonning barcha hududlarida yaxshi natijalar qayd etilgan. Dekabr oyidagi eng yaxshi natijalarni Buxoro viloyati ko‘rsatdi, bunda ijobiy javoblar ulushi 70,2%dan 78,1%ga oshdi.
Poytaxt autsayder bo‘lib qolmoqda, bunda moliyaviy ahvoli yaxshilanishini kutayotganlar ulushi 70,5%ni tashkil etadi. Shunga qaramay, noyabr oyiga nisbatan Toshkentda bu koʻrsatkich sezilarli darajada yaxshilangan – 7,4% punktga.
Iqtisodiy baholarning biroz yaxshilanishi
So’nggi 12 oy ichida iqtisodiyotdagi o‘zgarishlarni baholash subindeksi 128,2 punktdan 129,6 punktga ko‘tarildi. Aholining 55,1% O‘zbekiston iqtisodiyoti 2023-yilda yaxshilanganini ko‘rsatdi, deb hisoblaydi. Noyabr oyida ularning 57,1% edi, ammo o‘sha paytda aniq ijobiy javob berganlarning ulushi kamroq edi: dekabrda 23%ga nisbatan 29%. Qizig‘i shundaki, yoshlar iqtisodiyot masalalarida pessimistik bo‘lib qolmoqda. Yoshlarning 48,6% ijobiy javob bergan, keksa avlod vakillari orasida esa 61,8%.
Mintaqaviy nuqtai nazardan aniq yetakchi yo’q, ammo qolganlarga nisbatan Navoiy, Buxoro, Jizzax va Andijon viloyatlarini ajratib ko’rsatish mumkin, ularda ijobiy javoblarning ulushi 58-63% oralig’ida, aniq ijobiy javoblarning har xil nisbati mavjud. Boshqa tomondan, mintaqalar orasida aniq autsayder – Toshkent 43,3% natija bilan bor.
Inflyatsiya kutilmalari keskin kamaydi
Dekabr oyida o’zbekistonliklarning inflyatsiyasini baholash, aslida, bir xil darajada qoldi. So’nggi bir oy ichida narxlarning juda kuchli o’sishini boshdan kechirgan respondentlarning ulushi biroz oshdi: 29%dan 29,3%gacha. Bir yillik gorizontga kelsak, inflyatsiya darajasi ham ozgina oshdi. O‘tgan yil davomida aholining 47,2 % tezroq o’sishni kuzatdi, bu noyabr oyidagi 47%dan biroz yuqoriroq.
Rasmiy ravishda oylik inflyatsiya noyabr oyida 1,13% dan dekabrda 1,24% gacha tezlashdi, bu 2021-2022 yillardagi o‘rtacha ko‘rsatkichlarga juda mos keladi. Natijada, yillik inflyatsiya, shuningdek, aholining taxminlari 8,76% dan 8,77% gacha ko‘tarildi. Shunga qaramay, bu yetti yildan ortiq vaqt ichida eng past ko‘rsatkichdir.
Alohida olinganda oziq – ovqat mahsulotlari orasida ketma-ket to‘rtinchi oy go‘sht, parranda go’shti va un yetakchi o‘rinni egallaydi. Shunga qaramay, un narxi 37,6% dan 32,8% gacha ko‘tarilganini ko‘rgan odamlar ulushining pasayishini davom ettirmoqda. Bundan tashqari, go‘sht, parranda go‘shti uchun shunga o‘xshash ko‘rsatkichning ozgina pasayishini ko‘rishingiz mumkin – 53,2% dan 47% gacha. Shunisi qiziqki, bu safar eng yaxshi 3-o‘rinni benzin egalladi, bu narxning 31,9% O‘zbekiston aholisining kuchli o‘sishini ko‘rdi.
Ommaviy axborot vositalarining ta’kidlashicha, barcha turdagi yoqilg‘i quyish shoxobchalarida AI-80 benzin narxi taxminan 10-12%ga oshgan. Bu nol aksiz solig‘i stavkasining amal qilish muddati tugashi bilan bog‘liq edi. Bundan tashqari, rasmiy statistik ma’lumotlarga ko’ra, dekabr oyida benzin narxi o‘rtacha 3,3% m/m ga, propan narxi esa 5,1% ga oshdi. Boshqa tomondan, rasmiy ravishda un va go’sht narxi dekabr oyida 0,1–0,3% m/m ga kamaydi.
Biz inflyatsiya kutilmalarining sezilarli pasayishini qayd etamiz. O‘zbekistonliklarning atigi 14,9% bir oy ichida narxlarning keskin o‘sishini kutmoqda, bu olti oylik tadqiqot davomida yangi rekorddir. Shuningdek, bir yillik gorizontda inflyatsiya kutilmalari rekord darajada past darajaga tushdi. 2024 yil davomida tezroq o‘sishni kutayotganlar ulushi 26,8%dan 24,2%ga kamaydi.
Umuman olganda, ehtiyotkorlik bilan xulosa qilish mumkinki, bu 2023-yilda inflyatsiyaning ko‘p yillik eng past darajaga tushishi natijasidir.
O’zbekistonda devalvatsion kutilmalari yuqori darajada saqlanib qolmoqda
2023-yil dekabr oyida O‘zbekiston aholisining devalvatsion umidlari taxminan bir xil darajada qoldi. Keyingi 12 oy ichida so‘mning dollarga kamayishini kutayotganlarning ulushi biroz oshdi: noyabr oyida 65,8% dan dekabrda 66,5% gacha. Ammo bir oylik gorizontda pessimistlarning ulushi sezilarli darajada kamaydi: 48,9% dan 47,4% gacha. Dekabr oyida biz summa uchun yangi dollar maksimallarini ko‘rgan bo‘lsak-da, natijada kurs atigi 0,06% ga oshdi. Shunga qaramay, 2024-yilning dastlabki 12 kunida dollar yanada yuqori darajaga ko‘tarildi va 0,8% ga oshdi, bu ma‘lum darajada aholining devalvatsion umidlarini amalga oshirishni ko‘rsatmoqda. Eslatib o‘tamiz, O’zbekistonda bu umidlar Markaziy Osiyoda eng yuqori darajada qolmoqda.
Dekabr oyida kreditga bo‘lgan ishonch ketma-ket ikkinchi oyda pasayadi. Kreditlar uchun yaxshi vaqt ekanligini ta’kidlaganlar soni noyabr oyida 31,6% dan dekabrda 29% gacha kamaydi, bu ushbu tadqiqotning olti oyi uchun yangi eng past ko‘rsatkichdir. Depozit indeksida o‘zgarishlar ahamiyatsiz: indeks 57,7 punktdan 57,6 punktga tushdi. O’zbekistonliklarning 39,8% (noyabr oyida 39,5%) depozitlar uchun yaxshi vaqt deb hisoblaydi. Farovonlik indeksi ketma-ket ikkinchi oy pasayib ketdi. Agar noyabr oyida aholining 78,2% bu yoki boshqa tinch vaqt deb aytgan bo‘lsa, dekabr oyida bunday javoblarning ulushi 77,1%ga tushdi. Shu bilan birga, yil davomida ishsizlikning o‘sishini kutayotgan ulushi noyabrdagi 41,1% dan dekabrda 38,3% gacha kamaydi, bu tadqiqot uchun yangi eng past ko‘rsatkichdir.
Qirg‘iziston
Qirg‘izistonda dekabr oyida iste‘molchilarning ishonch indeksi 1,6 punktga tushib, 130,2 punktga yetdi. Indeks birinchi marta avgust oyidan beri pasaygan, ammo shunga qaramay, umumiy natija ijobiy javoblar salbiylardan sezilarli darajada ustun ekanligini ko‘rsatadi. Beshta subindeksdan to‘rttasi keyingi 12 oy ichida iqtisodiyot kutganidan tashqari pasayishni ko‘rsatdi. Katta xaridlar uchun qulay shart-sharoitlarning subindeksi eng ko‘p pasaygan: 4,4 punktga. O‘tgan 2023-yil uchun ham iqtisodiyot, ham shaxsiy moliyaviy ahvol bo‘yicha hisob-kitoblar sezilarli darajada kamaydi.
Katta xaridlar uchun sharoitlar biroz yomonlashdi
Qirg’izistonliklarning 36,8% yirik xaridlar va xarajatlar uchun mavjud shart – sharoitlar qulayligi masalasida ijobiy javob berdi, garchi bir oy oldin ularning soni biroz ko’proq 39,1% bo’lgan bo’lsa ham. Yosh bo‘limida pasayishni barcha toifalarda ko‘rish mumkin. Ushbu mamlakatda 30 yoshdan 44 yoshgacha bo‘lgan salbiy javoblarning ustunligida ifodalangan xususiyat davom etmoqda. Ushbu yoshdagi odamlarning 35% ijobiy javob berishdi, eng keksa avlod vakillari orasida 38%. Dekabr oyida mintaqaviy rejada Issiqko‘l viloyatidan tashqari barcha mintaqalarda ijobiy javoblar ulushining pasayishi qayd etilgan. Unda bunday odamlarning ulushi o‘zgarmadi va 37% darajasida qoldi. Jalal-abad viloyati 41,8% natija bilan yetakchilik qildi, bu salbiy javoblar ulushidan atigi 0,8 p.p.ga yuqori mintaqalar orasida autsayder Chuy viloyati bo‘lib, ijobiy javoblar ulushi 30,5% ni tashkil etdi, bu noyabr oyidagi 35,1% dan sezilarli darajada past.
Iqtisodiyot va moddiy ahvolga nisbatan haqiqiy baholari yomonlashdi
Garchi pozitivlik salbiydan ustun turishda davom etsa ham qirg’izlarning iqtisodiyotdagi o‘zgarishlar va shaxsiy moddiy ahvoli bo‘yicha baholari sezilarli darajada pasayib ketdi. Aholining 57,4% so’nggi 12 oy ichida iqtisodiyot yaxshilanganini ko‘rsatdi. Noyabr oyida bunday respondentlarning 60,4% edi. Yana 30 yosh-44 yosh guruhi eng past natijalarni ko‘rsatmoqda: bu yoshdagi odamlarning 54% optimistik bo‘lib chiqdi. Eng keksa avlodda bunday odamlarning ulushi 63% ga yetdi.
Umuman olganda, pozitivlikning umumiy pasayishi asosan 44 yoshgacha bo‘lgan yoshlar bilan bog‘liq edi. Mintaqalar orasida Batken viloyati pasayish tendensiyasiga qarshi chiqdi, bu yerda iqtisodiyotdagi ijobiy o‘zgarishlarni baholayotganlarning ulushi 71%dan 77%gacha o‘sdi, bu dekabr oyining eng yaxshi natijasi bo‘ldi. Chuy viloyati va O‘sh shahri eng yomon natijalarni ko’rsatdi, bu ko‘rsatkich mos ravishda 44% va 45% ni tashkil etdi. Shu bilan birga, O‘shda pasayish ancha sezilarli 60% dan 45% gacha bo‘ldi.
Shaxsiy moliyaviy holatdagi o‘zgarishlarni baholash masalasida ijobiy javoblar ulushining 48,8% dan 46,8% gacha pasayishini ham ko‘rish mumkin. Ajablanarlisi shundaki, pasayish 30-44 yoshdan tashqari barcha yosh guruhlarida sodir bo‘ldi, ularda ijobiy javoblar ulushi 46,1% dan 44,8% gacha kamaydi, ammo salbiy javoblar ulushi ham 15,2% dan 12,1% gacha kamaydi.
Shu bilan birga, 44,8% hali ham barcha toifalar orasida eng past ko‘rsatkichdir. To‘g’ri, agar salbiy javoblarni ham hisobga olsak, unda 45-59 yoshdagi guruh eng yomoni bo‘lib, unda salbiy javoblarning ulushi 17,2% ga yetadi. Yoshlar o‘zlarini eng yaxshi ko‘rsatdilar, ularning yarmidan ko‘pi 2023-yilda ularning moliyaviy ahvoli yaxshilanganiga ishonishadi.
Mintaqaviy jihatdan natijalarning yaxshilanishini Narin (+9 p.p.), Batken (+8 p. p.) va Jalal-abad (+1 p. p.) viloyatlarida ko‘rish mumkin. Ijobiy javoblarning ulushi 54% bo‘lgan O‘sh viloyati eng yaxshi bo‘ldi. Eng yomoni, Chuy viloyati yana 34% natija bilan o‘zini namoyon qilmoqda. Talas viloyati ko‘rsatkichlarining keskin pasayishini qayd etamiz: noyabr oyida ijobiy javoblarning 48% dan dekabrda 36% gacha.
Inflyatsiya kutishlari past darajada saqlanadi va inflyatsiya sezilarli darajada sekinlashadi
Qirg‘izlarning inflyatsion baholari va umidlari ko‘p yo‘nalishli harakatni ko‘rsatdi. Shunga qaramay, inflyatsiya kutilmalari mintaqada yana eng past. Bir oy ichida narxlarning juda kuchli o‘sishini kutayotganlarning ulushi 9,2% dan 8,2% gacha kamaydi va bir yil gorizontida pessimistlarning ulushi biroz o‘sdi: 11,8% dan 12,6% gacha.
O‘tgan oydagi narxlarning o‘sishi baholari biroz oshdi, garchi ular iyul – oktabr oylaridan past bo‘lib qolmoqda. Dekabr oyida narxlarning juda kuchli o‘sishini sezganlarning ulushi 31,8%dan 33,4%ga oshdi. Shunga qaramay, narxlar o‘zgarmagan deb hisoblaydiganlarning ulushi olti oylik tadqiqot davomida yangi rekordga erishdi – 7,6%.
O‘tgan yil davomida narxlarning o‘sishiga kelsak, narxlarning avvalgidan ko‘ra kuchliroq o‘sishini his qiladigan odamlar sonining teskari pasayishi qayd etildi. Bunday respondentlarning ulushi 61,6%dan 58,9%ga kamaydi, bu oktabr oyidagi ko‘rsatkichning takrorlanishi va olti oy ichida eng past ko‘rsatkichdir.
Dekabr oyida mamlakatda rasmiy inflyatsiya ketma-ket uchinchi oy pasayishni davom ettirdi. Shu bilan birga, sekinlashuv yana keskin bo‘lib chiqdi: yiliga 8,1% dan 6,9% gacha. Bunday past inflyatsiya qiymati oxirgi marta 2020-yil sentabr oyida qayd etilgan.
Qirg‘izistonda aholini hanuz osib borayotgan un narxi xavotirga solmoqda, o’z navbatida un bahosi narxlarning eng yuqori o‘sishi sezilarli bo‘lgan tovarlar va xizmatlar orasida birinchi o‘rinni egallashda davom etmoqda. Respondentlarning 62,2% unni qayd etishdi, ammo noyabr oyida ularning soni biroz pastroq edi – 61,7%.
Qirg’iziston Markaziy Osiyo mintaqasidagi un narxi oshib borayotgan yagona mamlakat bo‘lib, dekabr oyida ham ushbu tendensiya saqlanib qolgan. Shuningdek, o‘simlik yog‘i (50,6%), shakar va tuz (36,9%), go‘sht, parranda go‘shti (36,9%), sabzavot va mevalar (36,2%) yetakchi bo‘lib qolmoqda. Eng ko‘p odamlar narxni sezgan eng yaxshi 5 ta oziq-ovqat ro‘yxati ketma-ket to‘rtinchi oy davomida o‘zgarmadi. Bundan tashqari, ularning har biri uchun ko‘proq odamlar noyabr oyiga nisbatan narxlarning kuchli o‘sishini sezishdi.
Qirg‘izistonda devalvatsiya kutilmalarining biroz oshishi
Dekabr oyida qirg‘iz so‘mi ketma-ket ikkinchi oy davomida biroz mustahkamlandi: 0,1%. Biroq, aholining devalvatsion kutilmalari biroz oshdi. Agar noyabr oyida aholining 30,3 % bir yildan so‘ng somning zaiflashishini kutgan bo‘lsa, dekabr oyida ularning 31,7% allaqachon to‘plangan. Bir oylik gorizontda dollarning o‘sishi masalasida pessimistlarning ulushi unchalik o‘smadi: 18,2% dan 18,4% gacha.
Aholining kreditga bo‘lgan ishonchi barqaror bo‘lib qolmoqda. Bir oy ichida kredit olish uchun qulay vaziyat deb hisoblaydiganlarning ulushi o‘zgarmadi va olti oylik tadqiqot uchun o‘rtacha 22,5% bilan 22% ni tashkil etdi. Qirg‘izistonliklarning depozitga bo‘lgan ishonchi biroz pasayib ketdi: ijobiy javoblar ulushi noyabr oyida 32,8%dan dekabrda 31,3%ga tushdi.
Farovonlik indeksi ketma-ket beshinchi oy o‘sishda davom etmoqda, aholining 64,3% tinch vaqt deb hisoblaydi, xavotirlilarning ulushi esa atigi 25,2%ni tashkil etdi. O‘tgan oyda bu ko‘rsatkichlar mos ravishda 63,8% va 26,9% edi. Aholining ishsizlik darajasi bo‘yicha umidlari ketma – ket uchinchi oyga tushib, yangi rekordga erishdi: aholining atigi 29,8% ishsizlikning o‘sishini kutmoqda, garchi noyabrda 31,3%, sentabrda esa 36,1%ni tashkil etgan bo’lsada.
Tojikiston
Dekabr oyida Tojikistonda iste’molchilarning ishonch ko’rsatkichi 151,1 punktdan 148,6 punktga tushdi, bu tadqiqot olti oy ichida birinchi marta sodir bo‘ldi. Shunga qaramay, Tojikistondagi iste’molchilarning ishonchi ko’rib chiqilayotgan to’rtta Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida eng yuqori o‘rinni egallab turibdi. Asosiy pasayish yirik xaridlar uchun qulay shart-sharoitlar subindeksiga ko‘ra sodir bo’ldi. Shaxsiy moliyaviy ahvolning o‘zgarishiga bo‘lgan umidlar ham sezilarli darajada kamaydi, bu ketma-ket ikkinchi oyda sodir bo‘ldi.
Katta xaridlar uchun shart sharoitlar salbiy zonaga qaytdi
Dekabr oyida katta xaridlar uchun qulaylik sub-indeksi keskin 8,1 punktga tushib, salbiy zonaga qaytdi. Ya’ni, bu savolga salbiy javoblarning ulushi ijobiy javoblarning ulushidan oshadi. Subindeksning o‘zi 93,2 punktga yetdi, bu oktabr va noyabr oylariga qaraganda biroz past, ammo iyul – sentabr oylariga qaraganda ancha yuqori. Tojikiston aholisining 45,6% bu yoki boshqa yo‘l bilan katta xaridlar va xarajatlar uchun qulay vaqt ekanligini ta’kidlamoqda, garchi o‘tgan oyda bu 49,7%ni tashkil etgan. Salbiy javoblarning ulushi 45,9% dan 50,4% gacha ko‘tarildi.
Yosh farqlari an’analarni saqlab qolishda davom etmoqda. Shunday qilib, 45-59 yoshdagi odamlar toifasi yana yomon natijalarni ko‘rsatmoqda. Ushbu yosh toifasidagi odamlarning atigi 39,7% ijobiy javob berdi. 18 yoshdan 29 yoshgacha bo‘lgan yosh avlodda ijobiy ustunlik davom etmoqda: 52,3% katta xaridlar uchun qulay sharoitlarni e’lon qildi, 51,2% esa noyabr oyida. Dekabr oyida mintaqaviy jihatdan So‘g‘d viloyati 47,6% ijobiy javob bilan yetakchilikni qo‘lga kiritdi. Respublika bo‘ysunuvidagi hududlarda eng yomon javob berildi, ammo bu mintaqaning orqada qolishi unchalik katta emas: 41,7% ijobiy javoblarni qayd etdi.
Shaxsiy moddiy ahvolga bo‘lgan kutilmalar yana yomonlashdi
Salbiy tendensiyalardan, ketma-ket ikkinchi oy davomida shaxsiy moliyaviy ahvolning o‘zgarishi bo‘yicha kutilmalarning yomonlashishini qayd etish mumkin. Noyabr oyida 0,9 punktga biroz pasayganidan so‘ng, ushbu masala bo‘yicha subindeks 4,9 punktga tushib ketdi. Ijobiy javoblar ulushi 74,2%dan 68,2%ga kamaydi. Yosh nuqtai nazaridan yosh avlod yetakchiligini yana ko‘rish mumkin: 76,8% yil davomida moliyaviy ahvolning yaxshilanishini kutmoqda. Garchi bir oy oldin bu toifadagi 82%ni tashkil qilgan bo’lsa ham. 60 yoshdan oshgan odamlar bu savolga eng yomon deb javob berishdi, ularning 58,7% ijobiy javob variantlarini tanladilar. E’tibor bering, noyabr oyida ularning 70% bor edi. Bu shuni ko‘rsatadiki, bu yosh guruhi pasayishning asosiy drayveri bo‘lgan.
Mintaqalar orasida yana So‘g‘d viloyati ajralib turadi, bu erda 59% moddiy ahvolning sezilarli yaxshilanishini kutmoqda. Boshqa tomondan, tog‘li Badaxshon avtonom viloyati 87% ijobiy javob ulushini ko‘rsatdi. Biroq, odamlarning atigi 35,7% u erda sezilarli yaxshilanishni kutmoqda. Bu safar Dushanbe autsayder bo‘lib chiqdi, u yerda odamlarning yarmidan ko‘pi bu savolga ijobiy javob berishdi.
Qolgan subindekslar esa dekabr oyida sezilarli o’zgarishlarni ko‘rsatmadi.
Narxlarning ko‘tarilishi tobora kamroq xavotirga solmoqda
Dekabr oyida tojikistonliklarning inflyatsion baholari va umidlari biroz pasaydi. Bundan tashqari, pasayish ketma-ket uchinchi oyda sodir bo‘ldi. Eng muhimi, aholining inflyatsiya hissi pasaygan. 25,1% o‘tgan oyda narxlarning kuchli o‘sishini qayd etdi, noyabr oyida esa 27,1%. Shuningdek, o‘tgan 12 oy ichida narxlarning tezroq o‘sishini boshdan kechirganlarning ulushi kamaydi: 36,9%dan 34,5%gacha.
Inflyatsion taxminlarga ko‘ra, o‘zgarishlar kichik bo‘lib chiqdi. Ammo, dastlab kutilganidan past ko‘rsatkichlarni hisobga olgan holda, bu tabiiy hol. Aholining atigi 12% kelgusi oyda narxlarning juda kuchli o‘sishini kutmoqda. Noyabr oyida ular biroz kamroq edi: 11,3%. Umuman olganda, hech bo‘lmaganda narxlarning o‘sishini kutayotgan ulushi kamaydi: 46,2% dan 41,2% gacha. Keyingi 12 oy ichida kutilgan natijalarga kelsak, pasayish davom etmoqda. Dekabr oyida yil gorizontida narxlarning o‘sishini kutayotgan o‘sish kamroq bo‘ldi – 13,6%dan 12,1% gacha, bu olti oylik tadqiqotdagi eng past kor‘satkichi.
Dekabr oyidagi inflyatsiya ma’lumotlari hali e‘lon qilinmagan, ammo yillik inflyatsiya oktabr oyida 4,4% dan noyabrda 3,7% gacha sekinlashganini bilamiz. Eslatib o‘tamiz, avgust va sentabr oylarida inflyatsiya mos ravishda 4,2% va 5,1%ga ko‘tarildi. So’rovnomaga ko‘ra, inflyatsiya hissi va taxminlarning o‘sishi va cho‘qqisi shu oylarga to‘g‘ri keldi, bu javoblarning rasmiy statistika bilan sezilarli bog‘liqligini ko‘rsatadi.
Tojikiston aholisining ayrim tovarlari orasida un narxlari eng ko‘p bezovtalanmoqda. Aholining 49,4% un narxlarining kuchli o‘sishini sezishdi, ammo bu ulush pasayishda davom etmoqda. Sentabr oyida bunday aholining 73% edi. Shuningdek, o‘simlik yog‘i, sabzavot va mevalar yetakchilikni saqlab qoladi.
Agar o‘simlik yog‘ida narxlarning kuchli o‘sishini qayd etganlarning ulushi 37% dan 31,6% gacha pasaygan bo‘lsa, sabzavot va mevalarda, aksincha, 20,7% dan 24,7% gacha o‘sishni ko‘rish mumkin, bu mavsumiy omilning natijasidir. Ushbu ko‘rsatkichlarning pasayishi yana rasmiy statistika bilan bog‘liqdir. Noyabr oyida un narxi 0,5% m/m ga, o‘simlik yog‘i 4% m/m ga, mevalar esa 2,8% m/m ga oshdi.
Somonini pasayishi uchun umidlarning biroz kamayishi
Dekabr oyida Tojikistonda devalvatsion kutilmalar pasayishni davom ettirdi va barcha olti oylik tadqiqotlar davomida eng past natijani qayd etdi. Dekabr oyida dollarning somoniga bo‘lgan kursi deyarli o‘zgarmadi va ketma-ket o‘ninchi oy barqaror bo‘lib qoldi. Bir oy ichida milliy valyutaning zaiflashishini kutayotganlarning ulushi biroz oshdi-16,9%dan 17,2%gacha. Bir yillik ufqda mamlakat aholisining 22,7% zaiflashishni kutmoqda (25,3% – noyabrda).
Dekabr oyida kredit va depozitga bo‘lgan ishonch ko‘rsatkichlari pasayib ketdi. Mamlakat aholisining 24,6% kredit olish uchun yaxshi vaqt deb hisoblashadi, ammo noyabr oyida bu 27,6% tashkil etdi. Depozitlar bo‘yicha shunga o‘xshash savol biroz ko‘proq optimizmni keltirib chiqardi. Ammo ijobiy javoblar ulushi 53,7% dan 52% gacha kamaydi. Farovonlik indeksi o‘sdi, aholining 87% tinch vaqt ekanligini, noyabr oyida esa 84% bo‘lganini ta’kidladi. Ishsizlik bo‘yicha kutilmalar ketma-ket uchinchi oyga to‘g‘ri keladi. Respondentlarning 28% noyabr oyida ishsizlikning 30,9%ga o‘sishini kutmoqda.
Xulosa
Dekabr oyida O‘zbekistondan tashqari barcha Markaziy Osiyo mamlakatlarida iste’molchilar ishonchining umumiy pasayishni qayd etdi. Shunga qaramay, 2023-yil ijobiy natija bilan yakunlandi, chunki barcha davlatlarda iste’molchilarning ishonchi 100 punktli neytral chegaradan yuqori. Biroq, bu erda Qozog’iston yana ajralib turadi, natijada bu chegarani zo‘rg‘a kesib o‘tdi. Ammo shunga qaramay, 2022-yil dekabr yoki 2023-yil iyul oylariga nisbatan natija ishonchliroq bo‘ldi. Bundan tashqari, agar biz ko‘rsatkichlarni butun mintaqani o‘rganishning birinchi oyi (iyul) bilan solishtiradigan bo‘lsak, unda barcha mamlakatlarda iste’molchilar ishonchining sezilarli o‘sishini qayd etamiz. O‘zbekiston bilan farq sezilarli pasayganiga qaramay, Tojikiston yetakchi bo‘lib qolmoqda. Qirg’izistonda iste’molchilar ishonchining pasayishi ahamiyatsiz bo‘lib chiqdi.
Iste’molchilarning ishonchi ortgan yagona mamlakat – O‘zbekistonda aholining iqtisodiyotdagi o‘zgarishlar va shaxsiy moddiy ahvoli bo‘yicha baholari sezilarli darajada va rekord darajaga ko‘tarildi. Bundan tashqari, deyarli barcha mintaqalar o‘sishni ko‘rsatdi, masalan, Qozog‘istonda bunday bo‘lmagan.
U erda Qizilo‘rda va Yettisuv viloyatlari vakili bo‘lgan noyabr rahbarlari dekabr oyida zaif natijalarni ko‘rsatdilar. Bu, ehtimol, noyabr oyida aynan shu mintaqalarda biz statistik xato doirasida natijalarning bir martalik o’sishini ko’rganimizdan dalolat beradi.
Qozog‘istonda katta xaridlar va xarajatlar uchun joriy sharoitlarning qulayligi baholari eng ko‘p pasaygan. E’tibor bering, ushbu parametr dekabr oyida barcha mintaqalarda pasaygan va to‘rtta mamlakatda 100 punktdan past bo‘lgan salbiy zonada joylashgan yagona ko’rsatkichdir. Ya’ni, salbiy javoblarning ulushi ijobiy javoblardan ustun turadi.
Qirg’izistonda bu subindeks Tojikistonda bo‘lgani kabi eng katta pasayishni ko‘rsatdi. Bundan tashqari, ushbu ikki mamlakatda shaxsiy moliyaviy holatdagi o‘zgarishlarni baholash ham pasaygan.
Markaziy Osiyoda inflyatsiya kutilmalari asosan kamaydi. Xulosa qilib aytganda, eng kuchli pasayishni Qozog‘iston va O‘zbekistonda ko‘rish mumkin. Tojikiston va Qirgi‘zistonda yuzaga kelgan past kutilmalar taxminan bir xil darajada qoldi. Qiziqarli jihati shundaki, ushbu mamlakatlarda inflyatsiyani kutishning eng yuqori cho‘qqisi sentabr oyida, Qirg‘izistonda yillik inflyatsiya deyarli pasaymagan va Tojikistonda, aksincha, o‘sib borgan. Bundan tashqari, o‘sha paytda un narxi sezilarli darajada oshdi, bu esa aholini juda xavotirga soldi.
Shunga qaramay, Qirg‘izistondan tashqari barcha mamlakatlarda un narxini xavotiri pasayishda davom etmoqda, bu yerda ko‘pchilik aholi so‘rovlarda un mahsulotini eslatib o‘tishadi. Boshqa tomondan, ayrim mamlakatlarda dekabr oyida alohida tovarlarga nisbatan xavotirning keskin o‘sishini ko‘rish mumkin edi.
Shunday qilib, Qozog‘istonda ko‘proq aholi tuxum narxlarining kuchli o‘sishini, O’zbekistonda esa benzin va yoqilg‘i – moylash materiallari narxining oshishini sezishdi. Shu bilan birga, rasmiy statistika dekabr oyida ushbu mahsulotlar narxining ko‘tarilishini ham tan oldi. Haqiqiy inflyatsiya Qozog‘iston va Qirg‘izistonda bir necha oy davom etgan eng past darajaga tushdi, O‘zbekistonda esa noyabr oyi o’z holicha qoldi.
Umuman olganda, mintaqadagi devalvatsion taxminlar taxminan bir xil darajada qoldi. Biroq, Qozog‘iston ijobiy tomonga ajralib turadi, bu yerda dekabr oyida tengeni zaiflashtirish bo‘yicha kutilmalar so‘nggi chorak davomida tengeni mustahkamlash fonida bir necha oylik eng past darajaga tushdi. Qirg‘iziston va Tojikistonda devalvatsion prognozlar kurs barqarorligi tufayli past darajalarda davom etmoqda. Milliy valyutani pasayish bo‘yicha kutilmalar mintaqada eng yuqori bo‘lgan O’zbekistonda aksariyat aholi valyuta kursining yangi rekord ko‘rsatkichlari fonida dollarning o‘sishidan tashvishlanmoqda.
Markaziy Osiyoning to’rtta mamlakati aholisining iste’molchilar ishonchini o’rganishning oltinchi to‘lqini shuni ko’rsatdiki, mintaqa aholisi 2023-yil yakunlari va 2024-yilga ijobiy qarashadi. Shunga qaramay, dekabr oyida uchta mamlakatda iste’molchilarning ishonchi pasayib ketdi.
Bu yangi pasayish tendensiyasining boshlanishi bo‘ladimi yoki yo‘qmi, keyingi oylarda ma‘lum bo‘ladi. Shuningdek, inflyatsiya kutilmalarining umumiy pasayishini qayd etdi, bu tadqiqot asosida oldingi materialda yangilangan xulosalar va savollarga ijobiy javob bo‘ldi. Noyabr oyida kutishlarning o‘sishi bir martalik bo‘lib chiqdi.
Bundan tashqari, aholi tomonidan inflyatsiyani baholash va mintaqadagi rasmiy inflyatsiya pasayishda davom etmoqda. Tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, individual tovarlar inflyatsiya hissi va taxminlarning oshishiga olib kelishi mumkin, shuning uchun regulyatorlar eng muhim tovarlarni va ularning bozordagi taklifini diqqat bilan kuzatib borishlari kerak.
