Yevropa Ittifoqi O‘zbekistonda ayollar tashabbuslarini faol qo‘llab-quvvatlaydi. Yevropa Ittifoqi(YeI) xududlarda ayollar uchun treningni moliyalashtiradi, ayollar tadbirkorligini rag’batlantiradi va gender asosidagi zo’ravonlikka qarshi kurashda yordam beradi. Bu harakatlarning barchasi YeI tomonidan nafaqat Markaziy Osiyoda, balki butun dunyoda amalga oshirilayotgan turli dasturlar doirasida amalga oshirilmoqda. Biz YeI’ning O‘zbekistondagi elchisi Sharlotta Adrian janobi oliyalari bilan O‘zbekistonda ayollar yetakchiligining rivojlanishi va Yevropa Ittifoqi ayollar huquqlarini himoya qilishga qanday ko‘maklashayotgani haqida suhbatlashdik.
Yaxshi tomonga o‘zgarishlar
— Janobi oliyalari, siz to‘rt yildan beri YeI’ning O‘zbekistondagi elchisi lavozimida ishlab kelasiz. Sizningcha, mamlakatda ayollar yetakchiligi qanday rivojlanmoqda? Qanday o‘zgarishlarni ko‘ryapsiz?
— Ayollar yetakchiligi, gender tengligi va ayollarga nisbatan zo‘ravonlikka qarshi kurash YeI’ning ustuvor yo‘nalishi hisoblanadi. YeI’ning uchinchi gender harakatlar rejasi to’rt yildan beri amalga oshirilmoqda. Ushbu tashabbus orqali YeI tashqi faoliyatimizning barcha jabhalarida gender tengligi va ayollarning imkoniyatlarini kengaytirishga yordam beradi. Biz birgalikda qarashlarimiz, birgalikdagi sa’y-harakatlarimiz va qat’iyatimiz asosida yanada yorqinroq va adolatli kelajak sari intilamiz.
Bugun O‘zbekistonda ro‘y berayotgan ijobiy o‘zgarishlarga qarab, ishonch bilan ayta olamanki, respublikada ayollar yetakchiligi to‘g‘ri yo‘nalishda rivojlanmoqda. Ayollar siyosiy va jamoat hayotida, shuningdek, yuqori darajadagi qarorlar qabul qilishda tobora faol ishtirok etishmoqda.
YeI bu oʻzgarishlarni qizlar va ayollarning imkoniyatlarini kengaytirish iqtisodiy oʻsishni jadallashtirish va ijtimoiy rivojlanishni ragʻbatlantirish uchun muhim qadam sifatida baholaydi. Ayollar yuqori sifatli taʼlim olish orqali iqtisodiy oʻsish, oʻz jamiyatlarida hayot sifatini yaxshilash uchun yangi imkoniyatlar yaratishi mumkin.
Menimcha, nafaqat Oʻzbekistonda, balki butun dunyoda bizga yetakchi ayollar koʻproq kerak. Ayollarning qarorlar qabul qilish jarayoniga ko‘proq jalb etilishi demokratik institutlar nufuzini mustahkamlaydi, yanada inklyuziv boshqaruvga olib keladi va ayollarga o‘z jamiyatlarini yaxshilash imkoniyatlarini beradi. Shuningdek, O‘zbekistonda 2024-yilda bo‘lib o‘tadigan parlament va munitsipal saylovlar ayollarning siyosiy hayotdagi faolligini oshirish uchun yaxshi imkoniyatlar yaratadi, deb o‘ylayman.
— Yevropa Ittifoqi ayollar yetakchiligini rivojlantirish bo‘yicha qanday ishlar olib bormoqda?
— Bugun biz turli darajadagi faol ayollar muloqotini olib bormoqdamiz. Masalan, noyabr oyida Markaziy Osiyoning barcha beshta davlatidan parlament ayol deputatlari Bryusseldagi Yevropa parlamentiga tashrif buyurishdi. «Ayollar fraksiyasi» deb ataladigan loyiha. Shuningdek, bizda YeI tomonidan moliyalashtiriladigan INTER PARES loyihasi mavjud bo‘lib, unda Oliy Majlis Senati YeIga a’zo yetti davlat parlamentlari bilan hamkorlik qiladi, gender masalalari ushbu o‘zaro hamkorlikning asosiy ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.
2025-yilga kelib, YeIʼning barcha yangi tashqi harakatlarining kamida 85 foizi gender tengligi va ayollar huquqlarini kengaytirishni muhim va asosiy maqsad sifatida oʻz ichiga oladi. Gender muammosi tenglikka erishishning asosiy vositasi boʻlib qolmoqda. Muammoni tan olish tenglikka erishishning asosiy vositasi bo’lib qolmoqda. Bizning maqsadimiz barcha tegishli dasturlardan maksimal darajada foydalanish va jamiyatda tengsizlikning davom etishini toʻxtatishdir.
O‘zbekistonda gender masalalarini hisobga olmoqdamiz. Hozir biz YeI tajribasi va yordamidan eng samarali foydalanish mumkin bo‘lgan sohalarni aniqlash jarayonini boshladik. Asosiy g‘oya, 2024- yilda gender bo‘yicha dasturini tasdiqlash.
Ta’lim barcha narsadan ustun
— YeI ayollar yetakchiligini, gender tengligini qo‘llab-quvvatlovchi va gender asosidagi zo‘ravonlikdan himoya qilish sohasida faoliyat yurituvchi davlat organlari va nodavlat notijorat tashkilotlari (NNT) bilan faol hamkorlik qiladi. Bu borada jamoat birlashmalarining o‘rni qanday?
— O‘zbekistonda YeI va ayollar huquqlarini himoya qilish bo‘yicha turli guruhlar o‘rtasidagi hamkorlik ushbu masalani hal qilishda ko‘p tomonlama yondashuv zarurligini ko‘rsatmoqda. Gender tengligini ta’minlashda nodavlat notijorat tashkilotlari, shuningdek, davlat idoralari muhim rol o‘ynaydi. Bunday o‘zaro hamkorlik orqali xalqaro standartlarga javob beradigan siyosat amalga oshiriladi. Bu, o‘z navbatida, YeI bilan birgalikdagi sa’y-harakatlar uchun mustahkam asos yaratadi.
NNT ta’lim tashabbuslari va maxsus kampaniyalar orqali gender muammolari haqida xabardorlikni oshirishda asosiy hamkorlardir. Ta’lim ayollarning imkoniyatlarini kengaytirishning muhim elementidir. Faqat ta’lim orqali ijtimoiy normalarni o‘zgartirish va inklyuziv muhitni rivojlantirish mumkin. Boshqa tarafdan, davlat institutlari o‘z resurslaridan YeI tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan loyihalar ta’sirini kuchaytirish, eng keng auditoriyani qamrab olish va shu bilan ijtimoiy o‘zgarishlarni rag‘batlantirish uchun foydalanishi mumkin.
Bundan tashqari, gender zo‘ravonlik qurbonlariga ishonch telefonlari, boshpana va huquqiy yordam ko‘rsatish orqali davlat organlari va NNT hamkorligi muhim ahamiyatga ega. NNT va xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish orqali davlat idoralari gender zo‘ravonlik bilan bog‘liq muammolarni yanada samarali hal qilishlari mumkin.
Umuman olganda, O‘zbekistonda ayollar yetakchiligi, gender tengligi va gender zo‘ravonlikka qarshi kurashga ko‘maklashuvchi tadbirlarning muvaffaqiyati uchun davlat organlari va NNT’ning faol ishtiroki zarur.
Qo‘shni ayollarga yordam
— YeIning afg‘on ayollarini o‘qitish dasturi bor edi. Uning natijalari qanday va kengroq ma’noda YeI O‘zbekistonda yana qanday ta’lim dasturlarini amalga oshirmoqda? Kelajakda qanday rejalaringiz bor?
— Darhaqiqat, 2020-yildan boshlab YeI Qozog‘iston, O‘zbekiston va Qirg‘izistonda ta’lim olish orqali afg‘on ayollarining iqtisodiy huquqlarini qo‘llab-quvvatlash va kengaytirish dasturini moliyalashtirib kelmoqda. Loyihaning umumiy byudjeti olti mln yevroni tashkil etadi.
Biz 2027-yilgacha afg‘onistonlik 155 nafar ayol Markaziy Osiyoda oliy va texnik kasb-hunar ta’limi olishini kutmoqdamiz. Dastur Afg’onistonda Tolibon hukumatni qo‘lga olishdan oldin boshlangan, ammo hozir bu yanada muhimroq ko‘rinadi.
Afg‘on ayollari va qizlari ayni damda insonning asosiy huquqlari: ta’lim olish, ishga joylashish va shaxsiy rivojlanish huquqlariga nisbatan misli ko‘rilmagan muammolarga duch kelishmoqda. YUNESKO maʼlumotlariga koʻra, afgʻon qizlarining deyarli 30 foizi hech qachon boshlangʻich maktabga bormagan. Bundan tashqari, 2022-yil dekabr oyidan boshlab ayollar uchun oliy taʼlim olish imkoniyati nomaʼlum muddatga toʻxtatildi, bu Afgʻonistondagi davlat va xususiy oliy taʼlim muassasalarida tahsil olayotgan 100 mingdan ortiq ayollarga taʼsir qildi.
– Bu Afg‘oniston ayollari uchun qanday xavf tug‘diradi?
– Taraqqiyot, iqtisodiy xavfsizlik va erkinlik uchun imkoniyatlarning yoʻqligi afgʻon ayollari va qizlarini zoʻravonlikka duchor qiladi. Shu nuqtai nazardan, YeI tomonidan moliyalashtirilgan va BMT Taraqqiyot dasturi tomonidan amalga oshirilayotgan loyiha afg‘on ayollari va qizlari uchun yangi imkoniyatlar ochmoqda. Bugungi kunga qadar 90 dan ortiq kishi Markaziy Osiyo davlatlarida malaka oshirish kurslarini muvaffaqiyatli tamomlagan va hozir biz ularni Afgʻonistonda juda zarur boʻlgan malakali mutaxassislar va oʻzgarishlar yo‘lboshchilari sifatida koʻramiz.
Ayni paytda mazkur dastur doirasida yana 65 nafar talaba qizlar tahsil olmoqda. Darvoqe, O‘zbekistonda agronomiya yo‘nalishida tahsil olgan to‘qqiz nafar qiz diplomlarini olishdi. Yana 30 nafar afg‘onistonlik ayol qishloq xo‘jaligi sohasida o‘qishni davom ettirmoqda. Bitiruvchilarning yarmidan ko‘pi Yevropa, AQSh va Sharqiy Osiyodagi universitetlarning nufuzli xalqaro stipendiyalariga ega bo‘lishdi.
