O‘zbekiston kapital bozoriga xorijiy investorlar kerakmi
2024-yil fevral oyida Istiqbolli loyihalar milliy agentligi (ILMA) Gruziyadagi eng yirik banklardan biri va mintaqaviy kastodian-bank bo‘lgan «Gruziya Banki» Ajni O’zbekiston kapital bozorida «Tartibga solish qumdoni» maxsus huquqiy tizimining birinchi ishtirokchisi sifatida ro’yxatdan o‘tkazdi.
Dastlabki bosqichda Gruziya Banki mahalliy bozorda chiqarilgan davlat qimmatli qog’ozlari bilan ishlashni, ularni o’z mijozlari – yirik xorijiy institutsional investorlar uchun sotib olishni rejalashtirmoqda. Keyingi bosqichda O‘zbekiston korporativ qimmatli qog‘ozlari (aksiya va korporativ obligatsiyalar) bozorini bosqichma-bosqich qamrab olish rejalashtirilmoqda.
Freedom Broker Uzbekistan ijrochi direktori Dauren Sapargaliyev bu O‘zbekiston kapital bozori uchun nimani anglatishi, shuningdek, Gruziya banki uchun qanday vositalar mavjud bo‘lishi haqida gapirdi.
«Yirik xorijiy investorlarning boshlang‘ich bosqichida bo‘lgan fond bozoriga kelishi juda muhim voqea, chunki bu investorlar uni uzoq muddatli, arzonroq pul bilan ta’minlashi mumkin. Mahalliy ishtirokchilar xorijiy investorlarning bilim va tajribasini o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘lishadi, ularning qimmatli qog‘ozlar emitentlariga bo‘lgan talablari bozorni yanada ochiq va shaffof qilishga yordam beradi», — dedi Sapargaliyev.
Bundan tashqari, unga ko’ra, yirik xorijiy investorlar, qoida tariqasida, o’zlarining valyuta risklarini sug’urta qiladilar. Bu derivativlar bozorining rivojlanishiga turtki berishi mumkin (fyucherslar, forvardlar, svoplar), biznes-muhiti vakillari uchun ham foydali bo’lgan narsa, agar ular valyuta kursini o‘rnatish imkoniyatiga ega bo‘lsalar, unda chet el valyutasini sotib olishga hojat qolmaydi, bu esa valyuta kursiga bosimni biroz yumshatadi. Qolaversa, bu o‘ziga xos obro‘, chunki yirik xalqaro investorlarning kelishi O‘zbekiston fond bozorining jahon hamjamiyati tomonidan tan olinishini anglatadi.
Shu bilan birga, yangi bozorga kirishda xorijiy investorlar har doim eng xavfsiz vositalarga investitsiya qilishni boshlaydilar, shuning uchun Gruziya bankining davlat qimmatli qog’ozlari (QG‘) foydasiga tanlovi tushunarli, deb hisoblaydi mutaxassis.
«Ayni damda Oʻzbekiston davlat qimmatli qogʻozlari bozori investorlarga juda yaxshi daromad keltirishi mumkin. Shunday qilib, agar so‘mdagi (aylanish muddati 3 yil bo‘lgan) yevroobligatsiyalarning yaqinda chiqarilishi 16,25 foiz daromadlilik stavkasida joylashtirilgan bo‘lsa, mahalliy bozorda xuddi shunday muomala muddatiga ega obligatsiyalarning oxirgi chiqarilishi 18 foiz stavka bo‘yicha joylashtirildi. Xorijiy sarmoyadorlar mahalliy bozorlarga aynan shunaqa daromad evaziga keladi», – dedi Sapargaliyev.
Sapargaliyevning soʻzlariga koʻra, xorijiy investorlar uchun davlat qimmatli qogʻozlaridan keyingi investitsiya vositasi odatda korporativ obligatsiyalardir.
«Va bu yerda hammasi ayon emas. Bir tomondan, bozorda mavjud bo‘lgan korporativ obligatsiyalar bo’yicha daromadlilik stavkalari juda yuqori bo’lsa, boshqa tomondan, savdoga qo’yilgan korporativ obligatsiyalarini qo‘lda sanab chiqsa bo‘ladi.»— u shunday dedi.
Bu hodisa kompaniyalar uchun korporativ obligatsiyalar chiqarish, ko‘p hollarda, foyda keltirmasligi – foiz stavkalari ular uchun juda yuqori bo’lganligi sababli yuzaga keldi. Xorijiy valyutalarda, xususan, AQSh dollarida obligatsiyalar chiqarish imkoniyati tufayli vaziyatni saqlab qolish mumkin bo‘lar edi. Ushbu vositaga biznes va investorlar tomonidan katta talab mavjud.
«Agar biznes haqida gapiradigan bo‘lsak, unda bu yerda hammasi oddiy – barcha import (texnika, uskunalar, texnologiyalar va hokazo) xorijiy valyutada amalga oshiriladi, shuning uchun unga talab ancha yuqori. Shu bilan birga, valyutani bir nechta manbalardan jalb qilish imkoniyati biznesga moslashuvchanlikni oshiradi, shuningdek, banklar va fond bozori o‘rtasida mijozlar uchun sog‘lom raqobatni yaratadi. Shuni ham unutmasligimiz kerakki, obligatsiyalar kreditlardan farqli o‘laroq, garovni talab qilmaydigan vositadir, bu ham biznes uchun jozibador», — deya qo‘shimcha qildi Sapargaliyev.
Investorlarga kelsak, O‘zbekistonga har yili katta hajmdagi xorijiy valyuta xorijda tovar va xizmatlarni sotishdan tushgan tushumlar, pul o‘tkazmalari tufayli keladi. Ushbu pulning bir qismi «yostiqni tagiga qo‘yiladi» va iqtisodiyotga naf keltirmaydi. Ko‘pincha, asosiy sabab depozitlar bo‘yicha nisbatan past daromadlilik, shuningdek, milliy valyutaning qadrsizlanishidan qo‘rqishdir. Qimmatli qog‘ozlar bozori investorlar uchun dollarda, ya‘ni 10foiz va undan yuqori daromad olishning ancha jozibador stavkalarini taklif qila oladi, bu depozitlar bo‘yicha daromad stavkalaridan sezilarli darajada yuqori. Bu naqd pulda saqlaydigan insonlarni sarmoya kiritishga undashi mumkin, deydi ekspert.
«Masalan, Qozog‘istonda yillik daromad stavkasi bo‘yicha xorijiy valyutadagi bank depozitlari, qoida tariqasida, 1 foizdan oshmaydi, shuningdek, depozit kafolati miqdori bo‘yicha juda cheklangan. Ushbu cheklovlar iqtisodiyotni dollarsizlashtirish dasturi doirasida joriy etilgan. Ushbu cheklov nimaga erishishga yordam berdi: omonatchilarning aksariyati o‘z jamg‘armalarini tengega aylantirib, milliy valyutadagi depozitlarga o‘tkazdilar. Dollarda jamg‘arishdan manfaatdor bo‘lgan, lekin 1 foizlik daromadlilikdan qoniqmaganlar muqobil yo‘l izlay boshlashdi. Tez orada muqobil yechim topildi – dollardagi obligatsiyalar chiqarishni istaganlar ko‘pchilik edi va hech kim bu obligatsiyalarning daromadliligini cheklamadi», — ta’kidladi Sapargaliev.
Shu bilan birga, kapital bozori o‘sish nuqtasini oldi – emitentlar dollar obligatsiyalarini chiqarish orqali bu vaziyatdan foydalana boshladilar. Bu investorlarga cheklovlardan oldin ham depozitlar daromadidan yuqori bo’lgan daromad olish imkonini berdi va korxonalar arzonroq moliyalashtirishni olishdi.
«Qozog‘iston tajribasini hisobga olgan holda, men ishonamanki, dollardagi obligatsiyalar chiqarish imkoniyati, aytishlaricha, “Win-Win» holatiga aylanadi. Bu fuqarolarning katta miqdordagi xorijiy valyuta jamg’armalarini jalb qilish orqali davlat iqtisodiyotga qo’shimcha mablag’lar kiritishga yordam beradi, shuningdek, valyuta kursiga bosimni yumshatadi. Biznes uchun fond bozori mablag‘larni jalb qilishning qo‘shimcha manbasiga aylanadi va investorlar uchun bu o‘z jamg‘armalarini imkon qadar samarali oshirish uchun ajoyib imkoniyat bo‘lardi”, — deya xulosa qildi Sapargaliyev.
