Qanday qilib bilim va tajribasiz bo‘lib gul biznesini boshlash va shahar markazida o‘z do‘koningizni ochishingiz mumkin? «Kursiv Uzbekistan» jurnalisti bir yil avval ochilgan BRED gul do‘koni egasi Albert Shin bilan shu mavzuda suhbatlashdi.
Biznes nimadan boshlangan
Men birinchi marta gullar bilan ishlashni 2021-yilning yozida boshladim, Moskvadan (u yerda universitetni tark etganim) qaytganimga bir yil bo‘ldi va men o‘zim uchun ishlashga harakat qildim. Men birinchi do‘konimni yaqin do‘stim bilan ochdim. Biz o‘sha paytda trek-posterlarni sotardik, shaharda hali hech kim bu bilan shug‘ullanmagan. Onlayn do‘kon yaratib biz yaxshi pul ishladik. Bizda foydasiz ishlagan davrimiz ham bo‘lmagan. Mahsulotni qanday qilishni tushunganimizdan so‘ng biz darhol pul ishlashni boshladik. Keyin esa tushunmovchilik va kelishmovchiliklar tufayli sherigimiz bilan alohida yo‘lga chiqdik.
Bir kuni onam bozordan qaytayotib uyimiz yonidagi gul bozori haqida gapirib berdi. Kechqurun u yerga borib, narxlar va assortimentni ko‘rib chiqishni boshladim. Sinab ko‘rish uchun gullar sotib oldim va onam bilan men guldastalarni qanday yig‘ishni o‘rgana boshladik.
Birinchi olti oyda guldastalar dahshatli edi – texnik jihatdan noto‘g‘ri yig‘ilgan, estetik jihatdan ular har doim ham chiroyli bo‘lib chiqmagan va bir-biriga o‘xshamas edi. Ammo shunga qaramay savdo davom etdi.
Men improvizatsiya qilingan materiallardan ustaxona qurdim. Biz xususiy uyda yashaymiz va ikkinchi qavatda bizda katta konditsioner bor, uning oldida men eski stol o‘rnatdim. Men uy bo‘ylab chelak va boshqa idishlarni yig‘ib, u yerga gullar qo‘ydim. Biroz vaqt o‘tgach biz boshqa joyga ko‘chib o‘tdik va u yerda ishladik.
Onlayn do‘konni ishga tushirish
Ishga tushirish uchun men chuqur tahlil qilmadim – bozorni bilmasdim. Shuning uchun, onlayn-do‘kondan haqiqiy do‘konni ochishgacha bo‘lgan hamma narsa sinov va xato bilan amalga oshirilishi kerak edi. Men qilgan yagona narsa bu Instagramni ochish, boshqa do‘konlarni ko‘rib chiqish va narxlar qanday aniqlanishini tushunish edi. Ma’lum bo‘lishicha, boshqa sotuvchilar narxlarni kamida ikki baravar oshirgan.
Dastlabki bosqichda men minimal, taxminan 500 dollar sarmoya kiritdim. O‘sha paytda bu mavjud bo‘lgan barcha jamg‘armalar edi. Cheklangan byudjet tufayli bu qiyin edi. Masalan, ko‘p muammolarni hal qiladigan muzlatkich sotib olmasdim. Gul do‘koni uchun uskunalar juda muhimdir. Gullarning katta qismi xona haroratida uch kundan ortiq vaqt davomida ideal ko‘rinishini saqlay olmaydi. Do‘konni yozda ochganimizni ham hisobga olsak, jaziramaning eng yuqori cho‘qqisida gullar juda tez so‘lib ketgan.
Bizning birinchi mijozlarimiz do‘stlar va tanishlar edi. Men hammaga gul do‘koni ochganimni yozdim va yordam so‘radim. Avvaliga katta chegirmalar bilan arzon narxlarda sotganimizni hisobga olib, odamlar bizdan buyurtma berishdi. Shu bilan birga, biz maqsadli reklamani yo‘lga qo‘ydik, bu ham yangi mijozlarning kichik oqimini keltirdi.
Yaqinlaringiz bilan kelishmovchiliklarsiz qanday ishlash mumkun
Onam va qiz do‘stim do‘kon ishiga jalb qilingan. Dastlabki ikki yil davomida faqat onam va men birga ishladik. Men gullar sotib olish, ularni yetkazib berish, ba’zan guldasta yig‘ish va gullarga g‘amxo‘rlik qilish uchun mas’ul edim. Men mijozlar bilan ham muloqot qildim. Onam faqat guldasta yig‘ish bilan shug‘ullangan.
Bir payt mening qiz do‘stim bizga qo‘shildi. Bu biz oflayn do‘kon ochganimizda edi. Dastlab, Yuliya gul do‘konida ishlash uchun to‘g‘ri ko‘nikmalarga ega emas edi, lekin ikki oydan keyin u bu ishda yaxshilandi va endi jamoadagi eng foydali odam. Bugungi kunda u, asosan, SMM bilan shug‘ullanadi, lekin bundan tashqari, u guldastalar yig‘ishni, gullardan qiziqarli kompozitsiyalar yasashni o‘rgandi, reklama uchun yaxshi video suratga olishi, maqsadlarni belgilash, mijozlar bilan muloqot qilish va etkazib berishni jo‘natishni o‘rgandi. Onamning rivojlanishi bir yo‘nalishda – u so‘nggi to‘rt yil ichida florist sifatida rivojlandi. Dastlab, men bu ish onam uchun zavq keltiradigan sevimli mashg‘ulot bo‘lishini xohlardim. Bugungi kungacha shundayligicha qolmoqda.
Oila bilan ishlash bir vaqtning o‘zida ham qiyin, ham oson. Afzalliklari shundaki, bular sizni doimo tushunadigan yaqin odamlardir. Dastlab, hamma narsa endigina rivojlanayotganda, ular sabr-toqatli bo‘lishlari va kerak bo‘lganda uzoqroq ishlashlari mumkin. Salbiy tomoni shundaki, siz hech qachon «menejer-xodim» formatida odatiy ish munosabatlarini qura olmaysiz. Har qanday vaqtda ular xafa bo‘lishlari va hatto siz bilan ozgina janjal qilishlari mumkin. Agar qiz haqida gapiradigan bo‘lsak, ba’zida ish muammolari shaxsiy munosabatlarga xalaqit beradi. Men onam bilan hech qachon bunday muammolarga duch kelmaganman.
Biznes uchun yaxshi joyni qanday topish mumkin
Men uzoq vaqtdan beri oflayn do‘kon ochmoqchi edim, chunki agar siz uyda ishlasangiz, unda siz rivojlanmaysiz. Siz har doim dam olishingiz yoki borib, uy atrofida boshqa biror narsa qilishni boshlashingiz mumkin.
Men buni amalga oshirish uchun birinchi imkoniyatni uch yildan keyin oldim. Men ochilishni moliyalashtira oladigan odamni topdim. Biz uzoq vaqt muzokaralar olib bordik, men deyarli uch oy davomida biznes-rejani tuzib, hamma narsani eng mayda tafsilotlarigacha o‘ylab ko‘rdim: ochilishga qancha sarmoya kiritishim kerak, hamma narsani qoplash uchun qancha vaqt ketadi, men qanday qilib biznesni kengaytiraman. Pulni olishim bilan ijaraga joy qidira boshladim.
Do‘konni ochish uchun menga $12–13 ming kerak bo‘ldi. Ayni damda o‘ylab ko‘rsam, ancha kam mablag‘ sarflagan bo‘lardim. Men aytilgan summaning 30 foizini tejagan bo‘lardim. Noto‘g‘ri odamlar bilan ishlaganim uchun ko‘p pul behuda ketdi. Misol uchun, qimmat, lekin past sifatli ta’mirlash, mos bo‘lmagan mebel, noto‘g‘ri tanlangan joy.
Dastlab, iyul oyida biz Novomoskovskayada do‘kon ochdik. Ammo oktabr oyining boshida biz Tsiolkovskiyga ko‘chib o‘tishga qaror qildik. Birinchidan, ijara juda qimmat edi – oyiga 1 ming dollar, bu biz uchun juda mos emas edi. Ikkinchidan, binolar noqulay edi – bu biznes uchun mos bo‘lgan maxsus ta’mirsiz, tijorat binolari sifatida ijaraga olingan kvartira edi.
Ko‘chib o‘tish menga taxminan 1,5 ming dollarga tushdi va o‘sha paytda bu biz uchun juda ko‘p edi, chunki biz hali oldingi joyimizda rivojlanishga vaqtimiz yo‘q edi va ko‘chib o‘tish bilan savdo yana tushib ketdi.
Agar gul do‘koni yoki boshqa do‘kon haqida gapiradigan bo‘lsak, odamlar u yerga biror narsa sotib olish niyatida bo‘lmasa ham borishlari muhimdir.
Maslahat: agar siz do‘kon yoki ko‘rgazma zalini ochayotgan bo‘lsangiz, u yerda xaridorlar kirib, mahsulotni ko‘rishlari muhim bo‘lsa, uzun va katta zinapoyalarga ega xonalardan qochishga harakat qiling. Bu savdoga sezilarli ta’sir ko‘rsatadi. Psixologik nuqtai nazardan, odamlar o‘rnidan turish uchun juda dangasa bo‘lishi mumkin va ular shu sababli kirmasligi mumkin. Shahar atrofida sayr qilib, go‘zal narsalarni ko‘rganda, ko‘pchilik ichkariga kirishga ikkilanadi. Kirish oldidagi zinapoya ko‘pincha hal qiluvchi to‘siq bo‘ladi.
Yetkazib beruvchilarni qaerdan qidirish kerak va nima uchun bu oson emas
Darhaqiqat, bozor rivojlangan mamlakatlarda do‘konlar uchun xizmat ko‘rsatadigan yirik gul bazalari mavjud. U yerda juda ko‘p gullar bor. Savdogar faqat kelib, assortiment va materiallarni kelishib olishi kerak. U yerda siz yomon yoki so‘ligan gullar haqida shikoyat qilishingiz mumkin va ular almashtiriladi.
Bu yerda hammasi boshqacha – shaharda Sergelida va Uch Qahramonda (Yunusobod) ikkita gul bozori bor, shahardagi do‘konlarning 90 foizi shu yerga boradi. Faqat yirik gul do‘konlari bundan mustasno, Toshkentda ularning o‘nga yaqini bor va ular to‘g‘ridan-to‘g‘ri Gollandiyadan, shuningdek, mahalliy yetkazib beruvchilardan buyurtma berishlari mumkin. O‘rta va kichik biznesda bunday imkoniyat yo‘q.
O‘zbekiston bozorida yaxshi gul sotish nuqtalarining (bazalar) yo‘qligi katta muammo. So‘nggi yillarda bu sohada rivojlanish sezilarli bo‘ldi: ma’lumotlar bazalari paydo bo‘lmoqda, ammo assortiment hali ham cheklangan va u yerda, asosan, golland gullari sotiladi.
Ko‘p vaqtimni bozorlarda o‘tkazaman. Yana bir noqulaylik shundaki, ular ertalab va kechqurun faqat bir necha soat ishlaydi. Bu shuni anglatadiki, men har kuni do‘kon yopilgandan keyin u yerga borishim va u yerda yana bir necha soat o‘tkazishim kerak. Bozorga qo‘ng‘iroq qilib, kerakli gullarga buyurtma berib, kerakli vaqtda, kerakli miqdor va sifatda qabul qilib bo‘lmaydi. Va muammolar yuzaga kelganda, tovarlarni almashtirish yoki qaytarish imkonsiz. Biz hamma narsani o‘zimiz qilishimiz kerak.
Assortimentni qanday tanlash kerak
Haftada to‘rt-besh marta bozorga boraman. Buni kamroq qilish mumkin edi, lekin men uchun mijozlar eng yangi gullarni olishlari muhim.
Men odatda qimmatbaho gullarni, masalan, gollandiyaliklarni oldindan buyurtma asosida sotib olaman. Ish kunlarida sotib olinishi mumkin bo‘lgan bir nechta turlar mavjud, masalan, hidrangealar, lekin odatda biz faqat so‘rov bo’yicha golland gullari bilan ishlaymiz.
Ko‘p hollarda biz mahalliy gullardan foydalanamiz, chunki bizning do‘konimiz bozorning o‘rta segmentiga qaratilgan. Gollandiya gullari bilan ishlash bir guldastaning o‘rtacha narxi 1 million so‘mdan yuqori bo‘lishini anglatadi. O‘rtacha guldastalarimiz 300 – 400 ming so‘m turadi.
Qancha pul ishlashingiz mumkin
Shubhasiz, gul biznesidan olinadigan foyda mavsumiylikka bog‘liq va masalan, mart oyidagi ko‘rsatkichlarni iyul bilan taqqoslab bo‘lmaydi. Mart oyida sof foyda 4 ming dollar atrofida bo‘lishi mumkin, masalan, iyul yoki yanvar oylarida, foyda 8 million so‘mdan 15 million so‘mgacha bo‘lishi mumkin.
Biznesda hisobni qanday yuritish kerak
Do‘konni ochganimizdan so‘ng men darhol Posiflora deb nomlangan floristlar uchun buxgalteriya tizimiga ulandim. Bu Rossiya tizimi, O‘zbekistonda unchalik ma’lum emas. O‘sha paytda menimcha, undan faqat to‘rt-beshta do‘kon foydalanardi.
Posiflora sizga barcha sotuvlarni kiritishga, gul kvitansiyalarini, yo‘qotishlarni, moliyaviy xarajatlarni, shu jumladan, latta sotib olish kabi kichik narsalarni hisobga olishga imkon beradi. U turli xil foydali xususiyatlar va to‘liq statistik ma’lumotlarni taqdim etadi. Masalan, siz gullarni sotib olgan va sotgan narxni yozib olishingiz, hisobdan chiqarishni hisobga olishingiz va har bir guldasta uchun narxlarni qayta hisoblashingiz mumkin. Dastur ushbu hisob-kitoblarni avtomatlashtiradi va aniq ma’lumotlarni taqdim etadi.
Biz hali ham faqat ushbu tizimdan foydalanamiz. Men boshqalarni sinab ko‘rmadim, men buxgalteriya hisobini yoqtirmayman. Bizning biznesimizda hali hamma narsa eng yuqori intizom darajasida tashkil etilmagan. Bularning barchasi o‘z ishini bajarish uchun xodimlarning etarli emasligi bilan bog‘liq.
Boshlash uchun nima kerak
Gul do‘konini ochish uchun sizga 40 – 50 kvadrat metrlik xona, sovitish uskunalari va jihozlari – chelaklar, maxsus qaychi va boshqa asboblar kerak bo‘ladi. Xodimlarga kelsak, sizga mijoz menejeri kerak, ideal holda SMM bilan shug‘ullanadigan shaxs, bosh florist, florist yordamchisi, haydovchi va buxgalter (uning xizmatlaridan autsorsing orqali foydalanish mumkin) kerak bo‘ladi.
Yaqin kelajak uchun maqsadlar
Kelgusi oylarda asosiy maqsad – biz biznes yuritadigan xonani ta’mirlash. Men do‘konni qulay va chiroyli joyga aylantirmoqchiman. Yoz har qanday biznes uchun qiyin mavsum bo‘lgani uchun men avgust oyiga ta’mirlashni rejalashtirdim. Bundan tashqari, ba’zi vazifalarni ularga topshirish va ishni tizimlashtirish uchun yangi xodimlarni ishga olishni xohlayman. Men pishirilgan mahsulotlarni gullar bilan birga sotishni ham xohlayman (biz bu biznesdan vaqtincha voz kechdik) va qahva savdosini qo‘shmoqchiman. Agar uzoq muddatli rejalar haqida gapiradigan bo‘lsak, Chilonzor va Shayxontohur tumanlaridagi mijozlarga xizmat ko‘rsatish qulay bo‘lishi uchun shaharning boshqa bir joyida ikkinchi punkt ochish niyatidaman.
