2024-yil iyun oyida Markaziy Osiyo isteʼmolchilar ishonchi

Qariyb oʻn ikkinchi oydirki, «Freedom Finance Global» toʻrtta Markaziy Osiyo davlati: Oʻzbekiston, Qozogʻiston, Qirgʻiziston va Tojikiston aholisining iste’molchilar ishonchi, inflyatsiya va devalvatsiya kutilmalarini oʻrganmoqda. 2024-yil iyun oyida inflyatsiya va devalvatsiya dinamikasi aralash boʻlgan boʻlsa-da, oldingi oylarda qayd etilgan tendensiyalar davom etdi.

Iyun oyida Qozogʻistonda iste’molchi ishonch indeksi (CCI) oʻsishda davom etdi, ya’ni ishonchli tarzda 100 punktdan yuqori ijobiy zonada va ketma-ket uchinchi oy oʻsib bormoqda. Qirgʻiziston ikkinchi oʻrindan joy oldi va ketma-ket toʻrtinchi oy optimizm oʻsib, yangi rekordlarga erishdi. Shu bilan birga, Oʻzbekistonda asosan administrativ qarorlar tufayli yuzaga kelgan salbiy dinamika uchinchi oydan beri saqlanib qolmoqda. Tojikiston boʻlsa, hamon mintaqada yetakchi boʻlib qolmoqda. Mamlakatda CCI ketma-ket toʻrtinchi oy bir xil darajada qoldi.

Tahlilchilar oʻrganilayotgan mamlakat aholi soniga mos ravishda Qozogʻiston va Oʻzbekistondan har oyda 3600 tadan, Qirgʻizistonda 1600 ta, Tojikistonda 1200 ta soʻrovnoma oʻtkazadi. Tadqiqot koʻplab mamlakatlarda iste’molchilar ishonch indekslarini olish uchun foydalaniladigan va «United Research Technologies Group» tomonidan mahalliy maqsadlar uchun moslashtirilgan metodologiyaga asoslangan. Ma’lumotlarni yigʻish usuli – telefon orqali soʻrov. Soʻrovnoma anketasi moslashtirilib tadqiqot respondentlarning ona tilida olib borildi.

O‘zbekiston

O‘zbekiston fuqarolarining 2024-yil iyun oyida iste’molchi ishonch indeksi ketma-ket uchinchi oy pasayganini ko‘rsatmoqda. Biroq bu safar pasayish sur’ati sekinlashdi va bor-yo‘g‘i 0,9 punktni tashkil etdi, bu esa O‘zbekistonda CCI antirekordining yangilanishiga olib keldi, endi u 125,9 punktga yetdi. Bu safar beshta subindeksdan faqat uchtasida pasayish kuzatildi. Biroq iqtisodiy vaziyat prognozlari va shaxsiy moliyaviy ahvolni baholashning sezilarli darajada pasayishi, qolgan ikki masala bo‘yicha ijobiylik biroz oshganiga qaramay yakuniy ko‘rsatkichga salbiy ta’sir ko‘rsatmoqda.

Iqtisodiy prognoz keskin yomonlashdi

Kelgusi 12 oy davomida iqtisodiy vaziyatning o‘zgarishini prognozlash subindeks 3,6 punktga pasayib, tadqiqotning butun davri uchun antirekordni yangiladi va 148,1 punktga yetdi. O‘zbekiston aholisining 61,4 foizi iqtisodiy vaziyat yaxshilanadi, deb hisoblaydi, garchi may oyida bu ko‘rsatkich 62,8 foizni tashkil etgan bo‘lsa-da. Yosh guruhlari orasida prognozning eng katta yomonlashuvi 29-yoshgacha bo‘lgan yoshlarda namoyon bo‘ldi. Agar o‘tgan oyda ushbu toifadagi ijobiy javoblar ulushi 63 foizga yetgan bo’lsa, iyun oyida u 60,7 foizga tushdi. Umuman olganda, yosh guruhlari orasidagi natijalar yana bir xil bo’lib, 60-65% ni tashkil etdi, ammo bu safar 60 yoshdan oshgan odamlar birinchi o‘rinni egalladi (65%). 30 – 44 yoshdagi respondentlar eng yomon javob berishdi, 60,4% natija bilan yoshlardan biroz ortda qolishdi.

Hududlar bo‘yicha ko‘rsatkichning sezilarli pasayishi Surxondaryo viloyatida kuzatildi. U yerda ijobiy javob variantlarini tanlagan respondentlar ulushi 69 foizdan 58,9 foizga kamaydi. Bu oyning yaqqol yetakchisi 68,6 foiz optimistlar ulushi bilan Namangan viloyati bo‘ldi. Toshkent yana autsayderga aylangan bo‘lsa-da, bu ko‘rsatkich 48,2 foizdan 51,2 foizga oshganiga qaramay Sirdaryo viloyatidan 5,1 foiz punktga ortda qolgan holda hamon eng past ko‘rsatkich bo‘lib turibdi.

Shaxsiy moliyaviy ahvolning biroz yomonlashishi

Iyun oyida eng katta pasayishni ko‘rsatgan ikkinchi subindeks so‘nggi 12 oy ichida shaxsiy moliyaviy ahvoldagi o‘zgarishlarni baholash edi. Biroq subindeks unchalik kamaymadi, atigi 1,8 punktga va 126,6 punktga yetdi, bu tadqiqotning butun davri uchun ikkinchi eng past ko‘rsatkichdir. So‘rovda qatnashgan O‘zbekiston fuqarolarining 53,8 foizi shaxsiy moliyaviy ahvoli yaxshilangan deb hisoblaydi. May oyida bunday respondentlarning ulushi sezilarli darajada yuqori bo‘lib, 56,9% ni tashkil etdi. Yosh guruhlari orasida eng yomon dinamika 45 – 59 yosh guruhida kuzatilgan, ularning vakillari orasida ijobiy javoblar ulushi 51 foizdan 47,3 foizgacha pasaygan. Bu ko‘rsatkich ham barcha yoshdagilar orasida eng past ko‘rsatkichdir. 29 yoshgacha bo‘lgan yoshlar katta farq bilan yetakchilik qilmoqda, ular orasida respondentlarning 64,8 foizi ijobiy javob berishmoqda, garchi may oyida bu ulush 2,5 foizga yuqori bo‘lgan.

Hududlar bo‘yicha natijalarning eng katta o‘zgarishi Sirdaryo viloyatida kuzatilmoqda, bunda shaxsiy moliyaviy ahvoli yaxshilanganini sezganlar ulushi 61,4 foizdan 51 foizga pasaygan. Shunga qaramay Toshkent hamon autsayder bo‘lib qolmoqda, bu yerda ijobiylik biroz oshganiga qaramay ijobiy javoblar ulushi 47,5 foizni tashkil etdi. Bu esa Samarqand viloyatidagi natijadan unchalik past emas. Bu safar Xorazm viloyati xuddi shunday ko‘rsatkich bilan 61,8 foizga yetakchi bo‘ldi, bu may oyiga nisbatan 3,4 foiz punktga kam.

Inflyatsiya kutilmalari yangi eng past darajaga yetdi

O‘zbekiston rezidentlarining inflyatsion kutilmalari ketma-ket ikkinchi oyda pasayishda davom etdi. Inflyatsiya hisob-kitoblari ham sezilarli darajada pasayib, QQSning nol stavkasi bekor qilinishidan oldin mart oyidagi darajaga yaqinlashdi. Shunday qilib, o‘tgan yil davomida aholining 44% may oyida 48,5% ga nisbatan narxlarning juda kuchli o‘sishini qayd etdi. O‘tgan oyda esa narxlarning kuchli o‘sishini qayd etganlar ulushi ham 27,7 foizdan 22,2 foizga qisqardi. Inflyatsiya kutilmalari ikkala vaqt oralig‘ida ham sezilarli darajada kamaydi va tadqiqotning butun davri davomida yangi mutlaq minimal darajalarga yetdi. Kelgusi oyda narxlarning kuchli o‘sishini kutayotganlar ulushi 13,2 dan 10,5% gacha kamaydi. Yil davomida respondentlarning 24,8 foizi narxlarning tezroq oshishini kutmoqda, garchi may oyida bu ko‘rsatkich 28,1 foizni tashkil etgan.

Rasmiy statistik ma’lumotlarga ko‘ra, iyun oyida oylik deflyatsiya 0,2% darajasida qayd etilgan. Biroq yillik inflyatsiya biroz tezlashdi – 10,55 dan 10,6% gacha. May oyida narxlarning keskin ko‘tarilishidan so‘ng sabzavot va mevalar narxlarining mavsumiy pasayishi tufayli iyun oyi ancha yumshoq bo‘lib chiqdi, bu albatta aholining kayfiyatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Sabzavotlar 13,9% ga, mevalar va yong‘oqlar esa 4,8% ga arzonlashdi. Natijada eng qimmat tovarlar va xizmatlar haqida gap ketganda, meva va sabzavotlar tadqiqotning butun davri davomida eng ijobiy natijalarni ko‘rsatdi. Respondentlarning atigi 17,2 foizi ushbu variantni tanlagan, bu may oyida 23,6 foiz va o‘tgan iyul oyida 43 foizga kamaygan. Shunga qaramay o‘tgan oylarning eng muammoli yo‘nalishlari «Uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish» va «Dori vositalari» yuqori o‘rinlarni egallashda davom etmoqda. Agar may oyida aholining 44,1 foizi uy-joy kommunal xizmatlari narxlarining kuchli o‘sishini sezgan bo‘lsa, iyun oyida bu ulush yangi rekord 50,4 foizga yetdi. Dori vositalari bo‘yicha bu ko‘rsatkich 29,5 foizdan 32,2 foizga oshgan. Go‘sht va parrandachilik toifasi 42,2% ulush bilan ikkinchi o‘rinni egallashda davom etmoqda. Benzin va yoqilg‘i-moylash materiallari narxining oshishini sezganlar ulushi qisman tiklanganini qayd etamiz: 19,4 dan 23,2 foizgacha. Ehtimol, bu metan narxining 11,9% m/m ga oshishi fonida kuzatilmoqda.

Devalvatsiya kutilmalarining keskin pasayishi

Iyun oyida O‘zbekiston rezidentlarining devalvatsion kutilmalari pasayishda davom etib, tadqiqotning butun davri uchun rekord darajada past darajaga yetdi. Keyingi 12 oyda so‘mning dollarga nisbatan zaiflashishini kutayotganlar ulushi may oyidagi 63,4 foizdan iyun oyida 56 foizga tushdi. Bir oylik masofada pessimistlarning ulushi 43,5 dan 35,7% gacha kamaydi. Iyun oyida oʻzbek soʻmining mustahkamlanishi ketma-ket uchinchi oy davom etdi, bu oxirgi marta ikki yil avval sodir boʻlgan va aholining kayfiyatiga ijobiy ta’sir koʻrsatgan.

Qozogʻiston

Iyun oyida Qozogʻistonda iste’molchilar ishonch indeksi ketma-ket uchinchi oyda yaxshilanib, 103,7 punktga yetdi. Bu esa 100 punktdan yuqori ijobiy zonada ishonchliroq joylashuv mavjudligini koʻrsatdi. Kayfiyatning yaxshilanishi barcha besh subindeks boʻyicha deyarli bir xilda sodir boʻldi. Shu bilan birga, iqtisodiy holat va yirik xaridlar uchun qulay shart-sharoitlarni baholashni ta’kidlashimiz mumkin. Shuningdek, biz oʻtgan yilning iyun oyiga nisbatan CCI 6,8 punktga yuqori ekanligini qayd etamiz.

Ijobiy iqtisodiy vaziyatning tiklanishi davom etmoqda

Oʻtgan davr davomida iqtisodiy vaziyatning oʻzgarishi subindeksi ketma-ket uchinchi oy tiklanishda davom etmoqda. Bu safar u 3,9 punktga koʻtarilib, 78,1 punktga yetdi. Soʻrovnomada qatnashgan qozogʻistonliklarning 18,3 foizi mamlakatdagi iqtisodiy vaziyat yaxshilanganini ta’kidladi. May oyida bu koʻrsatkich atigi 16,4 foizni tashkil etgan edi. Lekin baribir koʻpchilik (44 foiz) qarama-qarshi javob berishda davom etdi.

Yosh kesimiga koʻra, 60 yoshdan oshgan keksa guruhda sezilarli yaxshilanish koʻrsatildi. Ular orasida ijobiy fikrlovchi respondentlar ulushi 15,3 foizdan 19,4 foizga oshgan, bu yosh guruhlari orasida ikkinchi natijadir. Birinchi oʻrinni 29 yoshgacha boʻlgan yoshlar egallashda davom etib kelmoqda, ularning 21,6 foizi ijobiy javoblarni tanlagan.

Hududlar miqyosda ijobiylikning eng katta oʻsishi Jetisu viloyatida kuzatildi, bu yerda ijobiy javoblar ulushi 11 foiz punktga oshib, 21,8 foizni tashkil etdi. Biroq optimistlarning eng katta ulushi — 29,9 foizi Turkiston viloyatida kuzatildi, bu respublika boʻyicha oʻrtacha koʻrsatkichdan sezilarli darajada yuqori hisoblanadi. Aqmoʻla viloyati aholisi eng yomon javob berdi, bunda bu ulush 7 foiz punktga tushib, atigi 11,8 foizni tashkil etdi.

Koʻproq odamlar katta xaridlarni amalga oshirishga tayyor

May oyiga nisbatan eng katta yaxshilanishni koʻrsatgan ikkinchi subindeks yirik xaridlar uchun joriy shart-sharoitlarning qulayligini baholash boʻldi. Bu koʻrsatkich 3,7 punktga koʻtarilib, 76 ballni tashkil etdi. Bu barcha 22 oylik ma’lumotlar yigʻish uchun eng yaxshi natijadir (Qozogʻistonda tadqiqot boshqa mamlakatlarga qaraganda koʻproq oʻtkazilgan). Qozogʻistonliklarning 32,5 foizi hozir yirik xaridlar uchun sharoitlar ancha qulay deb hisoblaydi. May oyida bunday odamlarning ulushi 2 foizga kam edi. Shu bilan birga, respondentlarning 57,6 foizi qarama-qarshi fikrda, bu may oyiga nisbatan 2,7 foizga kam.

Yosh guruhlari orasida optimizm darajasining eng katta oʻsishi yana 60 yoshdan oshgan odamlarda kuzatildi. Ularning 27 foizi ijobiy javob bergan boʻlsa, may oyida ularning ulushi 21,1 foizni tashkil etdi. Boshqa tomondan, 29 yoshgacha boʻlgan yoshlar orasida aksincha, optimizm kamaygan. Agar may oyida 45,8 foiz joriy xaridlar uchun qulay shart-sharoitlarni koʻrsatgan boʻlsa, iyun oyida bu koʻrsatkich 42,2 foizga tushdi. Lekin bu natija hali ham barcha yosh guruhlari orasida eng yuqori boʻlib qolmoqda.

Hududlar boʻyicha eng yaxshi oʻsishni Mangʻistau viloyati koʻrsatib, bu koʻrsatkich 23,5 foizdan 44,2 foizga oshgan. Shu bilan birga, iyun oyida bu ulush Turkiston viloyati koʻrsatkichlaridan biroz yuqori boʻldi. Boshqa tomondan, Aqtoʻbe viloyatida ijobiy javoblar ulushi 36,7 dan 24,6 foizgacha eng katta pasayish kuzatildi, bu esa ushbu mintaqani iyun oyning asosiy autsayderiga aylantirdi.

Inflyatsion baholar rekord darajadagi minimumga yetdi

Qozogʻiston aholisi uchun inflyatsion baholar may oyida rekord darajada past boʻlganidan keyin ham pasayishda davom etdi. Oʻtgan oyda aholining 39 foizi (may oyida — 39,7 foiz) narxlarning keskin oʻsishini qayd etdi. Rekordning past darajasi ketma-ket uchinchi oy yangilandi. Lekin oʻtgan yil davomida narxlarning keskin oʻsishi masalasida pasayish ancha sezilarli boʻldi, avvalgidan koʻra tezroq oʻsishni payqaganlar ulushi 55,1 foizdan 52 foizga tushdi, bu ham yangi rekord sifatida qayd etildi.

Qozogʻistonliklarning inflyatsiya kutilmalari oʻrtacha biroz oshdi. Bir oylik gorizontda narxlarning keskin oʻsishini kutayotgan odamlarning ulushi oʻzgarishsiz qoldi – 16 foiz, bu rekordga yaqin. Boshqa tomondan, keyingi 12 oy ichida biroz koʻproq odamlar narx oʻsishining tezlashishini kutmoqda: 19,2 dan 20,9 foizgacha.

Qozogʻiston Respublikasi Milliy banki tomonidan oʻtkazilgan inflyatsiya baholari va kutilmalari boʻyicha oʻtkazilgan shunga oʻxshash tadqiqot yana oʻxshash dinamikani koʻrsatdi. regulyator maʼlumotlariga koʻra, yil davomida narxlarning keskin oʻsishini kutayotganlar ulushi 24,9 foizdan 26,4 foizga oshgan. Shuningdek, bir oylik gorizontda xuddi shu koʻrsatkich 17,7 dan 18,5 foizga oʻsdi. Ammo inflyatsiya baholari bir va 12 oylik gorizontda yana koʻp oylik eng past koʻrsatkichlarni yangiladi.

Ayrim tovarlar va xizmatlar orasida respondentlarning aksariyati hali ham oziq-ovqat narxlarining sezilarli darajada oshishidan xavotirda. Eng sezilarli darajada qimmatlashgan tovarlar roʻyxati oʻzgarishsiz qolmoqda: «Goʻsht va parranda goʻshti», «Sut va sut mahsulotlari», «Non va non mahsulotlari» va «Sabzavot va mevalar». Lekin bu safar juda kamroq odamlar non narxining keskin oʻsishini payqashdi: may oyidagi 31,9 foizga nisbatan 24,6 foiz. Shunga qaramay, ushbu oziq-ovqat mahsulotlari soʻnggi sakkiz oy davomida soʻrovda qatnashgan qozogʻistonliklar orasida birinchi toʻrttalikka kirishini taʼkidlaymiz. Umuman olganda, internet va aloqadan tashqari, alohida mahsulotlar uchun inflyatsiya sezilmalarining sezilarli oʻsishi kuzatilmadi. Ushbu turdagi xizmatlar boʻyicha narxlarning keskin oʻsishini sezganlar ulushi 4,7 foizdan 12,1 foizga oshdi. Biz 15-16 foiz mintaqada uy-joy kommunal xoʻjaligi uchun bir xil koʻrsatkichning biroz pasayishi va barqarorlashuvini qayd etamiz. Rasmiy statistik maʼlumotlarga koʻra, uy-joy kommunal xizmatlari uchun tariflarning oʻrtacha oylik oʻsishi bor-yoʻgʻi 0,2 foizni tashkil etdi, bu avvalgi ikki oyga nisbatan sezilarli darajada past (0,9 va 0,7 foiz).

Devalvatsiya kutilmalari keskin oshdi

Qozogʻistonliklarning iyun oyida devalvatsiya kutishlari tange kursining dollarga nisbatan deyarli 6 foizga pasayishi fonida may oyiga nisbatan keskin oshdi. Soʻrov natijalariga koʻra, bir yillik gorizontda tengening zaiflashishini kutayotgan qozogʻistonliklar ulushi 48,9 foizdan 56,2 foizga, bir oylik gorizontda esa 29 foizdan 36,9 foizga oshgan. Ikkala koʻrsatkich ham rekord darajadan biroz orqada edi. Birinchisi — atigi 0,2 foiz punktiga, ikkinchisi — 1,6 foiz punktiga. 2023-yilning sentyabrida tengening dollarga nisbatan keskin zaiflashuvi qayd etilgan edi.

Qirg‘iziston

Qirg‘izistonda iste’molchilar ishonchi indeksi iyun oyida ketma-ket to‘rtinchi oyda o‘sish sur’atini ko‘rsatdi. Shu bilan birga, o’sish tezlashdi va 4,5 punktga yetdi va tadqiqotning butun davri uchun rekord darajadagi 136,6 punktni tashkil etdi. Kompozit CCI darajasini aniqlaydigan barcha besh subindeks may oyiga nisbatan oshdi. Yana bir bor, eng katta o’sish yirik xaridlar uchun joriy shart-sharoitlarning qulayligi masalasida kuzatilmoqda, uning pastki indeksi neytral chegaradan sezilarli darajada oshib ketgan 100 ball.

Katta xaridlar uchun qulay sharoitlar yangi rekordga chiqdi

Yirik xaridlar uchun joriy qulay shart-sharoitlarning subindeksi ketma-ket to’rtinchi oy o’sib bormoqda. Shu bilan birga, ketma-ket ikkinchi oyning o’sishi ta’sirli bo’ldi. Agar aprel oyida subindeks atigi 90,4 punktga, may oyida esa 99,9 punktga yetgan bo’lsa, iyun oyida u allaqachon 108,2 punktni tashkil qilgan. Natijada Qirg‘iziston bu borada Markaziy Osiyoda yetakchilikni mustahkamladi va bu ko‘rsatkich tadqiqot davomida mintaqa bo‘yicha rekord urdi . Rezidentlarning 43,3 foizi yirik xaridlar uchun qulay shart-sharoitlarni bildirsa, atigi 34 foizi qarshi fikrda. May oyida ushbu guruhlarning ulushi mos ravishda 38,2 va 37,8 foizni tashkil etdi. Yosh bo’yicha iyun oyida eng katta o’sishni 60 yoshdan oshgan keksa avlod ko’rsatdi. Agar may oyida keksalar orasida ijobiy javoblar ulushi 32,5 foizni tashkil etgan bo’lsa, iyun oyida u keskin ko’tarilib, barcha to’rtta yosh guruhlari orasida eng yomon ko’rsatkich bo’lib, 39,3 foizni tashkil etdi. Eng katta optimizm yana 29 yoshgacha bo’lgan yoshlarda kuzatilmoqda, ularning 51,3 foizi ijobiy javob bergan. Garchi ilgari bu ulush bor-yo’g’i 46,8 foiz bo’lgan.

May oyiga nisbatan ijobiy javoblar ulushining (27,4 dan 50 foizgacha) mintaqa miqyosda keskin o’sishi Norin viloyatida qayd etilgan. Shunga qaramay, iyun oyida Jalolobod viloyati yetakchi bo‘ldi, bu ko‘rsatkich 54 foizga yetdi. Eng salbiy javoblar yana Bishkekda namoyon bo‘ldi, u erda ijobiy javoblar ulushi 32,3 foizdan 31,4 foizgacha kamaydi. Talas viloyatida optimistlar ulushi keskin kamayganini ham qayd etamiz – 48,9 foizdan 36,6 foizgacha.

Shaxsiy moliyaviy ahvolni baholash bo’yicha rekord o’rnatildi

Qirg‘izistonda shaxsiy moliyaviy ahvoldagi o‘zgarishlar subindeksi 4 punktga ko‘tarilib, rekord darajadagi 128,4 punktga yetdi. So‘nggi 12 oy ichida shaxsiy moliyaviy ahvolidagi o‘zgarishlarni ijobiy baholaganlar ulushi 47,1 foizdan 50,2 foizgacha oshdi. Barcha to’rtta yosh guruhida optimizmning o’sishi kuzatildi, biroq bu mamlakatning 45-59 yoshli yoshlari orasida eng yuqori bo’ldi. U yerda ijobiy javoblarni tanlagan respondentlar ulushi 42,1 foizdan 48,9 foizga oshgan. Lekin, yana 29 yoshgacha bo’lgan yoshlar yetakchi bo’lib, ularning ko’rsatkichi 53,6 foizdan 54,1 foizga oshgan. Ammo eng salbiy javobni respondentlarning 30-44 yosh guruhi bergan. Ular orasida ijobiy javoblar ulushi 3,5 foiz punktga oshgan bo‘lsa-da, 48,1 foizlik natija hamon eng past bo‘ldi. Qayd etish kerakki, qolgan ikki guruh autsayderdan biroz oldinda.

Hududlar bo‘yicha O‘sh viloyatida sezilarli o‘sish kuzatilmoqda. O‘tgan yil davomida shaxsiy moliyaviy ahvoli yaxshilanganini qayd etganlarning ulushi 47,5 foizdan 58,5 foizga ko‘paydi, bu ham hududlar orasida eng yuqori natijadir. Bishkek aholisi eng salbiy javob berishdi, bunda xuddi shu ko’rsatkich 41,4 foizdan 38,2 foizga tushdi.

Inflyatsiya taxminlari va kutilmalari aralash dinamikani ko‘rsatdi

Qirg‘izistonliklarning iyun oyida inflyatsiya baholari va kutilmalari bir biriga qarama-qarshi tendensiyani ko‘rsatdi, garchi ba’zi masalalar bo‘yicha 12 oy davomida yangi rekordlarga erishilgan. May oyida respondentlarning 24,2 foizi o’tgan oyda narxlarning juda tez o’sishini sezgan bo’lsa, iyun oyida bu ko’rsatkich 25,6 foizni tashkil etdi. Ammo, boshqa tomondan, so’nggi 12 oy ichida narxlarning o’sishi bo’yicha baholar rekord darajaga pasayib ketdi. Iyun oyida qirg‘izistonliklarning 44 foizi narxlar o‘sishining tezlashishini qayd etgan bo‘lsa, may oyida bu ko‘rsatkich 46,4 foizni tashkil etdi. Rasmiy yillik inflyatsiya ma’lumotlariga koʻra, iyun oyida 4,6 dan 4,5 foizgacha pasayish davom etgan, bu 2020-yil fevralidan beri rekord koʻrsatkichdir.

Qirg‘izistonliklarning inflyatsion kutilmalari ham ushbu vaqt davomida bir biriga qarama-qarshi tendensiyani ko’rsatdi. Keyingi 12 oy ichida narxlar tezroq oshishini kutayotgan respondentlarning ulushi 12,3 foizdan rekord darajadagi 10,9 foizga qisqardi. Biroq, keyingi oyda narxlar juda kuchli o’sishiga ishonadiganlar ulushi 6,2 foizdan 7,9 foizgacha oshdi.

Rezidentlar narxlarning eng ko’p o’sishini sezgan tovarlar va xizmatlar orasida un yana ajralib turibdi, bu reytingda kamida o’n oy davomida yetakchi. Biroq, unni tanlagan respondentlarning ulushi pasayishda davom etdi va yuqoridagi davr uchun eng past ko’rsatkichlarga yetdi. Rezidentlarning 46,9 foizi ushbu mahsulotni qayd etgan bo’lsa, oxirgi marta 48,2 foiz edi. Yana bir bor ta’kidlaymizki, eng katta narxlar o’sishi sezilarli bo’lgan eng yaxshi 5 ta mahsulot ro’yxati ham ketma-ket o’ninchi oyda o’zgarishsiz qoldi. Undan tashqari, iyun oyida respondentlarning 42,7 foizi o’simlik yog’ini, 37 foizi shakar va tuzni, 34,9 foizi sabzavot va mevalarni va 33,5 foizi go’sht va parranda go’shtini qayd etdi. Iyun oyida sabzavot narxlari keskin oshgan – 9,2 foiz m/m, mevalar – 3,5 foiz m/m. Qolgan yuqorida qayd etilgan tovarlar narxi deyarli may oyi darajasida qoldi.

Devalvatsiya kutilmalari rekord darajada past

Qirg‘iz somi iyun oyida ketma-ket uchinchi oy sezilarli darajada mustahkamlanishda davom etdi. Dollar/som juftligi yana 1,4 foizga arzonlashdi va buning natijasida uch oy davomida Qirg‘iziston valyutasining umumiy mustahkamlanishi sezilarli darajada 3,4 foizni tashkil etdi. Bunday past kurs oxirgi marta 2023-yilning fevralida kuzatilgan edi. Bularning barchasi iyun oyida devalvatsiya kutilmalari biroz pasaygan, ammo tadqiqotning butun 12 oyi davomida rekord darajada past bo‘lgan qirg‘izistonliklarning kayfiyatiga qattiq ta’sir qilmadi. Agar may oyida rezidentlarning 27,7 foizi somning bir yil ichida zaiflashishini kutgan bo‘lsa, iyun oyida bu ulush 25,6 foizni tashkil etdi. Bir oy davomida dollarning o’sishi masalasida pessimistlar ulushi 15,9 dan 14,9 foizgacha kamaydi.

Tojikiston

Tojikistonda iste’molchi ishonch indeksi iyun oyida 146,1 dan 146,8 punktga yetdi. Umuman olganda, indeks so‘nggi to‘rt oy davomida bir xil ko‘rsatkichda turdi. Shunga qaramay, individual subindekslar may oyiga nisbatan ko‘p yo‘nalishli harakatlarni ko‘rsatadi. Eng kuchli o‘sish oldingi uch oydagi yo‘qotishlardan to‘liq tiklangan yirik xaridlar uchun mavjud shart-sharoitlarning qulayligini baholashda bo‘ldi. Boshqa tomondan, qolgan to‘rtta subindeks pasayishni ko‘rsatdi, ulardan eng diqqatni tortganlari rezidentlarning kelgusi 12 oydagi iqtisodiy vaziyat bo‘yicha prognozlaridir.

Katta xaridlar uchun shartlar tiklandi

Mavjud sharoitlar katta xaridlar va xarajatlar uchun qulay yoki yo‘qligini o‘lchaydigan subindeks iyun oyida 9,9 punktga keskin ko‘tarilib, 84,9 punktga yetdi. Bu uch oylik pasayishdan keyingi to‘liq tiklanishni ko‘rsatadi. Respondentlarning 41,7 % qismi ijobiy javob bergan bo‘lsa, may oyida bu atigi 37,3 % edi. Yosh bo‘yicha yaxshilanish butun guruhlar ichida kuzatildi. Biroq, eng yuqori natija 60 yoshdan oshgan odamlarda qayd etilgan. Ular orasida optimistlarning ulushi bir oy davomida 33 % dan 42 % ga oshgan. Faqat 29 yoshgacha bo‘lgan yoshlarning javobi bir xil, ya’ni 45,4 % ko‘rsatkichda qoldi. Qolgan 30-44 yoshdagilar 39,4 % va 45-59 yoshlilarning 39,4 % qismi iste’molchi sifatida ishonch bildirishini aytdi.

Mintaqalar bo‘yicha tog‘li Badaxshon avtonom viloyatida keskin o‘zgarish kuzatilmoqda. Bu yerda ijobiy fikr egalari ulushi may oyidagi 21,2 % dan iyundagi 55,2 % ga oshgan. Eslatib o‘tamiz, mart oyida Badaxshon 54,4 % ko‘rsatkichni tashkil etgan. Bu avtonom viloyat iyun oyida yetakchiga aylandi. Qolgan to‘rtta viloyatda ham natijalar yaxshilangan. Eng sezilarli o‘sish Dushanbe (+8) va respublikaga boʻysunuvchi viloyatlarda (+6,5) kuzatildi. Biroq, ikkinchisida eng past natija bo‘ldi – atigi 37,5%.

Iqtisodiy vaziyatni kutishning biroz yomonlashishi

Boshqa tomondan, rezidentlarning kelgusi 12 oydagi iqtisodiy vaziyat bo‘yicha prognozlari may oyiga qaraganda yomonroq. Shunga qaramay, bu subindeks atigi 180 ballga tushdi. Bu ham bo‘lsa respondentlar orasidagi optimizmni ko‘rsatadi. Iyun oyida ijobiy fikrdagi so‘rovnoma ishtirokchilarining ulushi may oyidagi 87,4 % dan farqli ravishda 84,2 % ni tashkil etdi. Yosh bo‘yicha optimizmning pasayishi barcha yosh guruhlarida qayd etilgan. Pasayishga qaramay, 29 yoshgacha bo‘lgan yoshlar yaxshi javob berib, 60 yoshdan oshgan keksa avlod vakillaridan o‘zib ketdilar. Agar may oyida yoshlarning 89,6 % qismi iqtisodiy ahvol yaxshilanishini kutgan bo‘lsa, iyun oyida bu ko‘rsatkich 85,3 % ga yetdi. Ammo 60 yoshdan oshganlarning natijasi salbiy tomonga o‘zgardi. Ushbu yosh guruhida ko‘rsatkich 90,7 % dan 81,9 % gacha pastladi, bu o‘rta yoshdagi ishtirokchilarga qaraganda past.

Barcha hududlarda keyingi 12 oy ichida iqtisodiy vaziyat yaxshilanishini kutayotgan aholi ulushida kamayish kuzatildi. Shu bilan birga, natijalar mintaqalar bo‘yicha bir xil chiqdi. Agar iyun oyi yetakchisi – Tog‘li Badaxshon avtonom viloyatida optimistlar ulushi 86,1 % bo‘lsa, respublikaga bo‘ysunuvchi tumanlar vakili bo‘lgan past pog‘ona egalarida bu ko‘rsatkich biroz pastroq – 82,7 % ni tashkil etadi. Eng katta regressiya Dushanbeda kuzatilmoqda, u yerda ijobiy javoblar ulushi 88,3 % dan 83,8 % ga tushgan.

Inflyatsiya bo‘yicha taxminlar va kutilmalarning biroz o‘sishi

Tojikistondagi inflyatsiya taxminlari va kutilmalar aprel va may oylarida rekord darajada pasayishdan so‘ng, iyun oyida biroz oshdi. O‘tgan oyda narxlarning kuchli o‘sishini qayd etgan respondentlarning ulushi 16,5 % dan 18 % gacha ko‘tarildi. Oxirgi 12 oy ichida narxlardagi jadal o‘sishni boshdan kechirganlarning ulushi 22 % dan 21,4 % ga tushdi. Tojikiston rezidentlarining inflyatsiya kutilmalari ham turli vaqt oralig‘ida o‘xshash dinamikalarni ko‘rsatdi. Rezidentlarning 7,1 % kelgusi oyda narxlarning juda kuchli o‘sishini kutmoqda, may oyida esa 7,5% edi. Ammo keyingi 12 oy ichida narxlarning jadal qimmatlashishini kutayotganlar ulushi 8,7 % dan 10,9 % ga yuqorilagan.

Iyun oyi uchun inflyatsiya bo‘yicha rasmiy ma’lumotlar hali e’lon qilinmagan. Biroq yillik inflyatsiya may oyida bir oz ko‘tarilib, 3,4% dan 3,6% ga o‘sdi. Ayrim mahsulotlar orasida Tojikiston aholisi un narxidan ko‘proq xavotirda. Vaholanki, so‘nggi bir oy ichida bunday odamlarning ulushi 37,2 % dan 34,6 % ga kamaygan. Ammo go‘sht va parranda go‘shti uchun ketma-ket ikkinchi oy davomida narxlarning oshishini payqaganlar soni ko‘paygan. Agar may oyida 33,5% bo‘lgan bo‘lsa, iyun oyida bu ulush 34,3 % ga yetgan. Xuddi shunday dinamika o‘simlik yog‘i, meva va sabzavotlar uchun ham kuzatilgan. Shunday qilib, ushbu to‘rtta mahsulot narxi o‘zgarishsiz qoldi va reytingning birinchi qatorlarini egalladi. Rasmiy statistik ma’lumotlarga ko‘ra, may oyida go‘sht va go‘sht mahsulotlari narxi 0,6% m/m ga qimmatlashgan. Lekin sabzavot narxlari oy davomida 4% ga arzonlashdi (21,3% yillik o‘sish sur’ati bilan, may oyida meva uchun narxlar 5,4% oshgan).

Somoniy kursining mustahkamlanishiga qaramay, devalvatsiya kutilmalari ortdi

Tojikistonda devalvatsiya kutilmalari may oyidagi rekorddan so‘ng, iyun oyida qayta tiklandi. Eslatib o‘tamiz, dollarning somoniyga nisbatan kursi ketma-ket ikkinchi oy pasaydi. Bu safar stavka may oyida 1,5% pasayishdan keyin 0,8% ga pastlagan. Biroq Tojikiston valyutasining mustahkamlanishi so‘rov natijalariga zid bo‘ldi. Milliy valyutaning bir oy ichida zaiflashishini kutayotganlar ulushi 13,7 % dan 15,8 % gacha oshgan. Keyingi bir yilda esa mamlakat aholisining 25,2 % qismi zaiflashuvni kutmoqda (may oyida 21,1 %).

Xulosalar

2024-yil iyun oyi Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun asosan ijobiy boʻldi. Qozog‘istonda iste’molchi ishonch indeksida (CCI) sezilarli o‘sish kuzatilmoqda, u yanvar oyidan beri birinchi marta 100 punktlik neytral chegarani ishonchli tarzda kesib o‘tdi. Eng katta yaxshilanish mamlakatdagi iqtisodiy vaziyatni baholashda, shuningdek, yirik xaridlar uchun qulay shart-sharoitlar masalasida qayd etilgan. 2023-yil noyabr oyidagi rekord hali ham bir necha ball uzoqda bo’lsa-da, iyun oyi natijasi ma’lumotlar yig’ishning 22 oylik natijalarida uchinchi bo’ldi. Shuningdek, Qirg‘izistonda CCI sezilarli darajada o‘sganini qayd etamiz, u yangi rekordni yangiladi va mintaqada O‘zbekistondan 10 pog‘onadan ko‘proq oldinda ikkinchi o‘rinni egallab turibdi. Bu, asosan, katta xaridlar uchun qulay sharoitlar bo’yicha yangi rekord bilan bog’liq edi. Hozir Qirg‘iziston aholisining aksariyati bu masala bo‘yicha ijobiy fikr bildirish bilan Markaziy Osiyoda olib borilgan tadqiqotlarning butun davri uchun mutlaq rekord o‘rnatmoqda.

Iste’molchi ishonch indeksi bo’yicha yetakchi bo’lgan Tojikistonda vaziyat barqarorligicha qolmoqda. Indeks ketma-ket to’rtinchi oyda taxminan bir xil darajada. Biz yirik xaridlar uchun qulay shart-sharoitlarni baholashda keskin tiklanishni qayd etamiz. May oyi bilan solishtirganda pessimizm kuchaygan yagona davlat O‘zbekiston bo‘ldi, u yerda CCI o‘zining antirekordini yangiladi va ketma-ket uchinchi oy pasaydi. Shunga qaramay, pasayish kichik bo’lib chiqdi va beshta savoldan ikkitasi bo’yicha respondentlar ijobiylikni ko’rsatdi. Biroq, O’zbekiston aholisining keyingi 12 oydagi iqtisodiy ahvolga oid prognozlari ayniqsa sezilarli darajada yomonlashdi.

Eslatib o‘tamiz, bularning barchasi uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish va dori-darmonlarga QQSning nol stavkasi bekor qilinishi fonida sodir bo‘ldi. Bunday choralar yaqinda inflyatsiyaning tezlashishiga olib keldi. Biroq, iyun oyida meva-sabzavot narxlarining mavsumiy pasayishi va umumiy oylik deflyatsiya inflyatsiya kutilmalari va kutilmalarining pasayishiga sabab bo’lgan. O‘zbekistonda bu ko‘rsatkichlar sezilarli darajada yaxshilanib, mart oyidagi darajaga deyarli yetdi. Qozog‘istonda inflyatsiya ko‘rsatkichlari unchalik jiddiy bo‘lmasa-da, ko‘p jihatdan pasayganini ko‘rsatdi. O‘tgan yil davomida narxlar o‘sishining tezlashishini sezganlarning ulushi sezilarli darajada kamaydi va rekord darajada past bo‘ldi. Tojikistonda esa aksincha, inflyatsion sezilmalari va taxminlarda biroz yomonlashuv kuzatilmoqda. Biroq umumiy o‘sish kichik va keng tarqalmagan va u may oyida rekord darajada past bo‘lganidan keyin keladi. Qirg‘izistonda inflyatsiyani baholash dinamikasi va aholining inflyatsion sezilmalari ham aralash bo‘lib chiqdi. Bundan tashqari, pasayish faqat bir yil uchun prognozga oid savollarda kuzatilmoqda, bir oy ichida narxlarning kuchli ko‘tarilishi haqidagi savollarga esa rezidentlar ko‘proq pessimistik javoblar berishadi.

Markaziy Osiyo mamlakatlaridagi devalvatsiya kutilmalari ham ko‘p yo‘nalishli harakatlarni ko‘rsatdi. Agar Qozog’iston va Tojikistonda devalvatsiya kutilmalari sezilarli darajada oshgan bo’lsa, O’zbekiston va Qirg’izistonda ular aksincha kamaydi. Biz, ayniqsa, iste’molchilarning kayfiyati keskin o‘zgargan mintaqadagi ikki yirik davlatni ta’kidlaymiz. O‘zbekistonda turli davrlarda milliy valyutaning zaiflashishini kutayotganlar ulushi 7,4-7,7 foiz punktga keskin kamaydi, devalvatsiya kutilmalari rekord darajada past bo‘ldi. Qozog‘istonda tengening 7,3-7,9 foiz punktga zaiflashishi fonida ko‘proq odamlar dollar kursining oshishini kutmoqda. Shu bilan birga, taxminlar 2023-yil sentabr oyida o‘rnatilgan rekordlardan biroz pastroq bo‘lib chiqdi, o‘shanda tenge ham keskin zaiflashgan. Tojikistonda devalvatsiya kutilmalari may oyidagi eng past ko‘rsatkichlardan boshlab u qadar sezilarli darajada oshmadi. Shu bilan birga, mintaqada (Qozog‘istondan tashqari) yana bir bor oy oxirida dollarning zaiflashuvi kuzatilmoqda. Shu fonda Qirg‘izistonda devalvatsiya kutilmalari yangi eng past darajaga yetdi.

Markaziy Osiyoning to‘rtta davlatida iste’molchilar ishonchini o‘rganish bo‘yicha o‘n ikkinchi marotaba o‘tkazilgan tadqiqot avvaldan belgilangan tendensiyalarning rivojlanishini ko‘rsatadi. Qozog’iston aprel oyida boshlangan o’sishni davom ettirmoqda va endi ishonch bilan ijobiy zonada, Tojikiston esa ketma-ket to’rtinchi oy barqarorlikni saqlab qoldi. O’zbekistonda CCI dinamikasi salbiy bo‘lib qolmoqda va hozirda iste’molchilar ishonchi indeksi yangi rekordlarga erishgan Qirg‘izistondan sezilarli darajada orqada qolmoqda. O‘zbekistonda yillik inflyatsiyaning davom etayotgan tezlashishi CCIning keyingi salbiy dinamikasini keltirib chiqarishi mumkin. Shuningdek, tengening zaiflashishi va inflyatsiyaga mumkin bo‘lgan ta’siri Qozog‘istonda ham xuddi shunday rol o‘ynashi mumkin.