Freedom Finance Global oʻn toʻrtinchi oyi Markaziy Osiyoning toʻrtta davlati: Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Qirgʻiziston va Tojikiston aholisining isteʼmolchilar ishonchi, inflyatsiya va devalvatsiya kutilmalarini oʻrganib kelmoqda. 2024-yil avgust oyida ikki xil juftlik mamlakatlarida isteʼmolchilar ishonchining oʻsishi va pasayishi bilan aralash dinamikani qayd etildi. Bundan tashqari, ikki mamlakatda sezilarli darajada oshgan inflyatsion kayfiyat dinamikasida ham xuddi shunday holat kuzatilmoqda. Shunga qaramay, uchta milliy valyutaning toʻrt oylik mustahkamlanishi yakuniga etganiga qaramay, mintaqada devalvatsiya kutilmalari bir xil darajada saqlanib qoldi.
Avgust oyida Qozogʻiston isteʼmolchilar ishonchi indeksi (CCI) toʻrt oylik doimiy oʻsishdan soʻng pasayib ketdi, biroq optimizm pessimizmdan biroz ustun keldi. Qirgʻiziston ketma-ket oltinchi oy oʻz ishonchini oshirib, yangi rekordlarga erishdi. Oʻzbekistonda indeks avvalgi keskin pasayishdan keyin ketma-ket ikkinchi oy tiklanishda davom etdi. Tojikistonda boʻlsa, iyul oyidagi isteʼmolchilar ishonchi keskin oshganidan keyin biroz pasayganiga qaramay, yetakchilikni saqlab qolishda davom etmoqda.
Tahlilchilar aholi soniga mos ravishda har oyda Qozogʻiston va Oʻzbekistondan 3600 ta, Qirgʻizistondan 1600 ta, Tojikistondan 1200 ta soʻrovnoma toʻplaydi. Tadqiqot dunyoning koʻplab mamlakatlarida isteʼmolchilar ishonchi indekslarini olish uchun foydalaniladigan va United Research Technologies Group tomonidan mahalliylashtirilgan metodologiyaga asoslangan. Maʼlumotlarni yigʻish usuli: telefon orqali soʻrov. Soʻrovnoma anketasi moslashtirilgan: tadqiqot respondentlarning ona tilida olib boriladi.
Qozogʻiston
Qozogʻistonda isteʼmolchi ishonch indeksi (CCI) toʻrt oylik doimiy oʻsishdan soʻng avgust oyida pasaydi. Indeks 104,2 dan 101,9 punktga tushdi, bu esa ijobiy javoblarning salbiy javoblarga nisbatan biroz ustunligini koʻrsatdi. Kayfiyatning yomonlashuvi barcha besh subindeksda sodir boʻldi. Biroq eng katta pasayish bir yillik gorizontda shaxsiy moliyaviy holat prognozlarida sodir boʻldi. Oʻtgan yilning avgustiga nisbatan CCI 1,6 punktga oʻsdi, bu asosan yirik xaridlar uchun mavjud shart-sharoitlarning qulayligini baholashning sezilarli yaxshilanishi bilan bogʻliq.
Shaxsiy moliyaviy ahvolning yomonlashuv prognozlari
Keyingi 12 oy ichida shaxsiy moliyaviy ahvoldagi oʻzgarishlarni prognoz qilish subindeks sezilarli darajada 4,1 punktga tushib, 128,3 punktga yetdi. Shaxsiy moliyaviy ahvoli yaxshilanishiga ishonganlar ulushi iyuldagi 50,3 foizdan avgust oyida 47,6 foizgacha kamaydi.
Yosh toifasiga koʻra, pasayish barcha yoshda sodir boʻladi, lekin eng koʻp pasayish 30–44 yoshdagi odamlarda qayd etildi. Bu guruhdagi ijobiy fikrlovchi respondentlarning ulushi 53,6 foizdan 49,1 foizga kamaydi. Lekin eng yomon natijani 60 yoshdan oshgan keksa avlod vakillari koʻrsatishda davom etmoqda, ular orasida bu ulush atigi 30,7 foizni tashkil etdi. Oʻz navbatida, 29 yoshgacha boʻlgan yoshlar eng katta optimizmni koʻrsatishda davom etmoqda, ularning 66,4 foizi moliyaviy ahvoli yaxshilanishini kutmoqda.
Hududlar kesimi boʻyicha ijobiy javoblarning ulushi mos ravishda 14 va 13,9 foiz punktlariga qisqargan Oqmola va Jetisu viloyatlarida shaxsiy moliyaviy ahvolning eng katta pasayishi kuzatilmoqda. Shunga qaramay, optimistlarning eng past ulushi Atirau viloyatida qayd etilib, u yerda 35,5 foizga yetdi. Eng yaxshi javob Qiziloʻrda viloyatida boʻldi, koʻrsatkich 5,1 foiz punktga oshib, 58,7 foizni tashkil etdi.
Yirik xaridlar uchun sharoitlar oʻtgan yilga qaraganda sezilarli darajada yaxshilandi
2023-yil avgustiga nisbatan eng katta oʻsishni yirik xaridlar uchun joriy shart-sharoitlar qulayligi subindeks koʻrsatmoqda, bu koʻrsatkich 6,8 punktga oshgan va joriy yil avgustida 76,5 punktga yetgan. Bu natija butun tadqiqot davomida iyul oyidagi rekorddan keyin ikkinchi eng yuqori natija hisoblanadi. Soʻnggi 12 oy ichida xarid qilish sharoitlari qulay, deb hisoblagan qozogʻistonliklarning ulushi 28,7 foizdan 32,8 foizga oshgan.
Yosh guruhlari orasida optimizm darajasining eng katta oʻsishi 60 yoshdan oshgan odamlarda kuzatildi. Ularning 25,1 foizi ijobiy javob bergan boʻlsa, oʻtgan yili ularning ulushi atigi 16,5 foizni tashkil etgan. Lekin bu oʻsishga qaramay, keksa guruh barcha yosh guruhlari orasida eng yomon natijani koʻrsatdi. 29 yoshgacha boʻlgan yoshlar boshqalarga qaraganda yaxshiroq javob berdi, ular orasida optimistlarning ulushi yil davomida 36,6 dan 41,8 foizgacha koʻtarildi. Shuningdek, boshqa ikkita oʻrta yoshdagi guruhlar uchun bir xil koʻrsatkichning oʻrtacha oʻsishini (+ 2–2,4 f.p.) qayd etdi.
Hududlar boʻyicha eng katta oʻsish Qiziloʻrda viloyatida boʻlib, ijobiy javoblar ulushi 25,1 foizdan 45,9 foizga oshgan. Bu natija avgust oyida barcha viloyatlar orasida eng yaxshisi boʻldi. Shuningdek, Ulitau va Sharqiy Qozogʻiston viloyatlarida ham katta oʻsish kuzatilmoqda. Boshqa tomondan, Olmaota viloyatida yirik xaridlar uchun mavjud shart-sharoitlarni ijobiy baholaganlar ulushi 33,1 foizdan 22,7 foizgacha keskin kamaydi, bu mintaqalar orasida avgust oyidagi eng yomon natija hisoblanadi.
Qozogʻistonliklarning inflyatsion kutilmalar va sezilmalar bir xil darajada saqlanib qoldi
Avgust oyida Qozogʻiston aholisi uchun inflyatsion sezilmalari biroz pasayib, rekord darajaga yetdi. Oʻtgan oyda aholining 37,6 foizi (iyulda 39,1 foiz) narxlarning keskin oʻsishini qayd etdi. Oʻtgan yilgi gorizontda ham rekord darajadagi pasayish kuzatildi. Narxlarning tez oʻsishini sezganlarning ulushi ham iyul oyidagi 52,7 foizdan tadqiqot vaqtida 51 foizga tushdi.
Qozogʻistonliklarning inflyatsion kutilmalari avvalgi iyul oyi darajasida saqlanib qoldi. Bir oylik gorizontda narxlarning keskin oʻsishini kutayotganlar ulushi keyingi 12 oylik gorizontda 17,3 foizdan 18 foizgacha oʻsdi, lekin kamroq odam narxlarning oʻsishining tezlashishini kutmoqdalar: iyuldagi 22,2 foizdan 21,7 foizgacha.
Qozogʻiston Respublikasi Milliy bankining inflyatsion sezilmalari va kutilmalari boʻyicha oʻtkazgan shunga oʻxshash tadqiqoti sezilarli pasayish tendensiyasini koʻrsatdi, asosan koʻp oylik eng past koʻrsatkichlarni yangiladi. Ushbu tadqiqotga koʻra, yil davomida narxlarning keskin oʻsishini kutayotganlar ulushi 24,4 foizdan 20,9 foizgacha pasaygan. Holbuki, bir oylik gorizontda xuddi shu koʻrsatkich 19,7 foizdan 14,7 foizgacha keskin pasaydi. Turli vaqt gorizontlari boʻyicha inflyatsiyani baholash koʻp yoʻnalishli harakatlarni koʻrsatdi. Agar oʻtgan yil davomida narxlar oʻsishi sezilmalariga koʻra, respondentlarning ulushi 2019-yil aprelidan beri minimal koʻrsatkich boʻlgan 30,5 foizdan 26 foizgacha pasaygan boʻlsa, narxlarning tez oʻsishini koʻrsatayotganlarning ulushi 41,6 foizdan 43,4 foizga oshgan.
Ayrim tovarlar va xizmatlar orasida respondentlarning aksariyati hali ham oziq-ovqat narxlarining sezilarli darajada oshishidan xavotirda. Aholi uchun narxi sezilarli darajada oshgan 4 ta eng yaxshi tovarlar roʻyxati ketma-ket oʻninchi oy davomida oʻzgarishsiz qolmoqda. Bular Goʻsht va parranda goʻshti, Sut va sut mahsulotlari, Non va non mahsulotlari, Sabzavot va mevalar toifalarini oʻz ichiga oladi. Yuqoridagi barcha mahsulotlar narxining keskin oʻsishini qayd etgan aholi ulushining oʻsishini maʼlum qilamiz. Oʻrtacha 3,6 foiz punktga Goʻsht va parranda goʻshti toifasi boʻyicha koʻrsatkich 37,7 foizdan 40,5 foizga oshdi, bu yanvar oyidan beri eng yuqori koʻrsatkich. Pishloq, kolbasa va Tamaki, sigaretalar toifalariga kiruvchi mahsulotlar boʻyicha javoblar ulushi ham sezilarli darajada oshdi (5 f.p.). Lekin rasmiy statistik maʼlumotlarga koʻra, oʻtgan oyga nisbatdan avgust oyida parranda goʻshti narxi atigi 0,5 foizga, mol goʻshti 0,2 foizga oshgan. Kolbasa 0,3 foizga oshgan, qattiq pishloqlar esa 0,2 foizga arzonlashgan. Meva-sabzavot narxlari ham iyul oyiga nisbatan mavsumiy ravishda 1,7 foizga pasaygan.
Devalvatsiya kutilmalari yana ortdi
Qozogʻistonliklarning avgust oyidagi devalvatsiya kutilmalari yuqori darajada qolmoqda va yaqinda tengening zaiflashishi fonida oʻsishda davom etmoqda. Soʻrov natijalariga koʻra, bir yil ichida milliy valyutaning zaiflashishini kutayotgan qozogʻistonliklar ulushi 56,8 foizdan rekord darajadagi 58,7 foizga oshgan. Va bir oylik gorizontda 34,3 dan 35,7 foizgacha oʻsish kuzatildi. Eslatib oʻtamiz, oʻtgan avgust oyiga nisbatan ushbu ikki masala boʻyicha pessimistlar ulushining oʻsishi mos ravishda 4 va 1,7 foiz punktni tashkil qilgan.
Oʻzbekiston
2024-yil avgust oyida Oʻzbekiston isteʼmolchilar ishonchi indeksi aprel–iyun oylaridagi soʻnggi pasayishdan keyin tiklanishda davom etdi. CCI indeksi 128,4 dan 130,9 punktga koʻtarildi. Alohida oʻsish indeksni belgilaydigan barcha beshta pastki indeksda sodir boʻldi. Katta xaridlar uchun qulay shart-sharoitlar subindeksi yana eng katta oʻsishni koʻrsatdi. 2023-yil avgustiga nisbatan indeks 1,3 punktga oshdi, bu asosan shaxsiy moliyaviy ahvolga nisbatan optimizmning kuchayishi bilan bogʻliq.
Katta xaridlar uchun sharoitlar rekord optimizmni koʻrsatdi
Yirik xaridlar va xarajatlar uchun qulay shart-sharoitlar subindeksi 3,5 punktga yaxshilanib, 92,3 punktga yetdi, bu Oʻzbekiston uchun yangi rekorddir. Mamlakat aholisining 41,8 foizi ijobiy javobni tanlagan boʻlsa, iyul oyida bu koʻrsatkich 41,2 foizni tashkil etdi. Biroq aniq ijobiy javoblar ulushi sezilarli 1,9 foiz punkt darajaga oshdi.
Yosh guruhlari orasida baholarning eng katta yaxshilanish 60 yoshdan oshgan odamlar tomonidan koʻrsatiladi. Agar oʻtgan oyda ushbu guruhdagi ijobiy javoblarning ulushi 38,6 foizni tashkil etgan boʻlsa, avgust oyida bu koʻrsatkich 42,6 foizgacha oʻsdi. Shunga qaramay, eng yaxshi natijani hali ham 29 yoshgacha boʻlgan yoshlar koʻrsatmoqda, bu yerda 46,7 foiz optimistik. 30–44 va 45–59 yosh guruhlari uchun natijalar bir-biriga oʻxshash 39–40 foiz atrofida boʻldi.
Hududlar boʻyicha koʻrsatkichning eng yuqori oʻsishi Jizzax viloyatida kuzatildi. U yerda ijobiy javob variantlarini tanlagan respondentlarning ulushi 32,7 foizdan 42,6 foizgacha oshgan. Biroq avgust oyida yetakchilik qilgan Navoiy viloyati ulushi 50 foizdan yuqori boʻlgan yagona viloyat edi. Eng past natija Toshkent shahrida qayd etilgan boʻlib, bu koʻrsatkich 34,9 foizdan 36,2 foizga oshgan.
Yil davomida shaxsiy moliyaviy ahvol yaxshilandi
Yil davomida shaxsiy moliyaviy ahvoldagi oʻzgarishlar subindeksi eng katta oʻsishni koʻrsatdi. Subindeks 2023-yil avgustiga nisbatan 6 punktga oshib, 130,7 punktga yetdi. Soʻrovda qatnashgan Oʻzbekiston fuqarolarining 57,7 foizi ijobiy javob variantlarini tanlagan, bu oʻtgan yilgi natijadan 3 foizga yuqori.
Yosh guruhlari orasida eng ijobiy dinamika 29 yoshgacha boʻlgan yoshlarda kuzatilmoqda. Shaxsiy moliyaviy ahvoli yaxshilanganlarning ulushi 60,8 foizdan 66,6 foizgacha oshdi, bu yosh guruhlari uchun eng yaxshi natijadir. Boshqa uchta guruhda ham optimizmning biroz oʻsishi kuzatildi. Autsayder 60 yoshdan oshgan keksa avlod vakillari boʻlib, ularda bu ulush bor-yoʻgʻi 47,6 foizni tashkil etdi.
Hududlar boʻyicha oʻtgan yilning avgust oyiga nisbatan eng yuqori oʻsish Sirdaryo viloyatida qayd etilgan. U yerda shaxsiy moliyaviy ahvoli yaxshilanganini his qilganlar ulushi 45,5 foizdan 58 foizgacha oshgan. Boshqa tomondan, Xorazm viloyatida teskari holat kuzatilmoqda – u yerda optimistlar ulushi 61,5 foizdan 55,1 foizgacha pasaygan. Shu bilan birga, eng past koʻrsatkich yana Toshkent shahrida boʻlib, ijobiy javoblar ulushi 50,3 foizni tashkil etdi. Avgust oyida esa xuddi shunday koʻrsatkich 62,9 foiz bilan Fargʻona viloyati yetakchilik qildi.
Inflyatsion kutilmalar va sezilmalar keskin oʻsdi
Avgust oyida Oʻzbekiston rezidentlarining inflyatsiya sezilamalari va kutilmalari keskin oshdi. Unga koʻra, oʻtgan yil davomida aholining 48,2 foizi iyul oyidagi 42,6 foizga nisbatan narxlarning juda keskin oʻsishini boshdan kechirdi. Oxirgi oyda esa ularning ulushi 22,7 foizdan 31,9 foizgacha yanada oshdi.
Inflyatsiya kutilmalari ham iyul oyiga nisbatan sezilarli oʻsishni koʻrsatdi. Kelgusi oyda narxlarning keskin oʻsishini kutayotganlar ulushi 11,4 dan 20 foizgacha koʻtarildi. Bir yillik gorizont davomida respondentlarning 27 foizi narxlarning tezroq oʻsishini kutmoqda, bu iyul oyidagi koʻrsatkichdan 2,3 foiz punktga yuqori hisoblanadi.
Rasmiy statistik maʼlumotlarga koʻra, avgust oyida oylik narxlarning 0,5 foizga oshishi qayd etilgan. Shunga qaramay, yillik inflyatsiya bir xil darajada saqlanib qoldi — 10,47 foiz. Lekin baʼzi mahsulotlar narxlarning keskin oʻsishini koʻrsatdi. Bir oy ichida goʻsht 4,9–5,3 foizga qimmatlashdi, bu ham respondentlarning kayfiyatiga salbiy taʼsir koʻrsatdi. Tovarlar va xizmatlar narxining sezilarli darajada oshishi nuqtai nazaridan goʻsht va parranda goʻshti uchun oʻn ikki oylik maksimal koʻrsatkich qayd etildi. Respondentlarning 57,8 foizi ushbu mahsulotni tanlagan, iyul oyida bu koʻrsatkich 45,2 foizni tashkil etgan edi. Avgust oyida uy-joy kommunal xizmatlari atigi 0,2 foizga oʻsdi va bu variantni qayd etganlar ulushi 44,8 dan 31,9 foizgacha kamaydi. Dori-darmon va dori vositalarida ham katta pasayish kuzatilmoqda: 23,9 dan 13,7 foizgacha, bu tadqiqotning butun davri uchun yangi minimum natijadir. Dori vositalari narxining iyul oyiga nisbatdan oylik oʻsishi atigi 0,8 foizni tashkil etdi.
Devalvatsiya kutilmalarining navbatdagi pasayishi
Avgust oyida aholining devalvatsiya kutishlari toʻrt oylik doimiy pasayishni koʻrsatdi. Tadqiqotning butun davri uchun rekord darajalar yana yangilandi. Oʻtgan oyda oʻzbek soʻmi toʻrt oylik mustahkamlanishdan keyin biroz zaiflashdi. Kelgusi 12 oyda milliy valyutaning dollarga nisbatan zaiflashishini kutayotganlar ulushi iyuldagi 53 foizdan avgust oyida 49,1 foizga tushdi. Ammo bir oy ichida pessimistlarning ulushi 33 foizdan 32,2 foizga kamaydi. 2023-yil avgustiga nisbatan ularning ushbu masalalar boʻyicha ulushi mos ravishda 13,6 va 15,2 foiz punktga kamaydi.
Qirgʻiziston
Qirgʻizistonda isteʼmolchilar ishonchi indeksi avgust oyida ketma-ket oltinchi oy oʻsishni koʻrsatdi. Bundan tashqari, oʻsish surʼati 3,7 punktgacha tezlashdi va CCI butun tadqiqot davrida rekord darajadagi 142,1 punktni tashkil etdi. Bu safar indikatorning kompozit darajasini belgilovchi beshta pastki indeksdan toʻrttasi oshdi. Va eng katta oʻsish oxirgi 12 oy ichida iqtisodiy vaziyatning oʻzgarishi masalasida kuzatilmoqda. 2023-yil avgustiga nisbatan indeks 16,8 punktga oʻsdi.
Iqtisodiy optimizmning keskin yaxshilanishi
Iqtisodiy vaziyatning oʻzgarishini baholash subindeksi 9,2 punktga koʻtarilib, rekord darajadagi 154,6 punktni tashkil etdi, bu respondentlar oʻrtasida katta optimizm mavjudligidan dalolat beradi. Iqtisodiy vaziyatdagi oʻzgarishlarni ijobiy baholaganlar ulushi iyuldagi 66,4 foizdan avgust oyida 72,9 foizgacha oshdi.
Barcha toʻrtta yosh guruhlari optimizmning oʻsishini koʻrsatdi, lekin 29 yoshgacha boʻlgan toifa eng koʻpi kuzatildi. U yerda ijobiy javoblarni tanlagan respondentlarning ulushi 67,9 foizdan 75,3 foizgacha koʻtarildi, ammo bu barcha yosh guruhlari orasida eng yuqori koʻrsatkich emas. Uning vakillari orasida 60 yoshdan oshgan keksa avlod yetakchisi boʻlib qolmoqda, bu koʻrsatkich 73,1 dan 78 foizga oshgan. Holbuki, oʻrta yoshdagi ikki guruhda bu ulush 70 foizdan zoʻrgʻa oshdi.
Yaxshilanish barcha hududlarda qayd etilganini maʼlum qilamiz. 10,4 punkt ulushning eng keskin oʻsishi birdaniga ikkita viloyatda — Jalolobod va Issiqkoʻlda sodir boʻldi. Bundan tashqari, birinchi hududda iqtisodiy ahvol yaxshilanganini qayd etganlar ulushi 86,3 foizga yetdi. Bishkek aholisi avgust oyida eng yomon javoblarni berdi, bunda ijobiy javoblar ulushi atigi 57,6 foizni tashkil etdi.
Shaxsiy moliyaviy ahvolni baholaganlar sezilarli darajada oshdi
Soʻnggi 12 oy ichida shaxsiy moliyaviy ahvoldagi oʻzgarishlarni baholash subindeksi ham sezilarli oʻsishni koʻrsatdi. Avgust oyida subindeks 5,7 punktga oshib, rekord darajadagi 134,2 punktga yetdi. Rezidentlarning 56,4 foizi shaxsiy moliyaviy ahvoli yaxshilanganini bildirgan boʻlsa, iyul oyida bu koʻrsatkich 49,7 foizga yetdi.
Yosh boʻyicha eng katta yaxshilanishni 45–59 yoshdagi respondentlar koʻrsatdi. Agar iyul oyida ular orasida ijobiy javoblar ulushi 41,1 foizga yetgan boʻlsa, avgust oyida u keskin oshib, 51,6 foizga yetdi. Lekin bu yosh guruhlari boʻyicha hali ham eng yomon natijadir. 29 yoshgacha boʻlgan yoshlar eng yaxshi javoblarni berdi, ular orasida bir xil koʻrsatkich 62,5 foizgacha koʻtarildi. Boshqa ikki yosh guruhidagi optimistlar ulushining 7–7,4 foiz punktiga yaxshi oʻsishini ham qayd etamiz.
Hududlar kesimida ham shunday holat kuzatilmayapti, sababi ikki viloyatda ijobiy javoblar ulushi kamaygan. Bu hududlar — Talas (-3,1 f.p.) va Chuy (-0,9 f.p.) edi. Natijada Talas viloyati 44,7 foiz natija bilan oxirgi oʻrinda. Boshqa tomondan, avgust oyida Oʻsh shahri, Oʻsh va Norin viloyatlarida 15 foizdan ortiq keskin oʻsish kuzatildi. Buning samarasida Oʻsh viloyati barcha viloyatlar orasida 66,1 foiz koʻrsatkich bilan birinchi oʻringa koʻtarildi.
Inflyatsion sezilmalar va kutilmalari deyarli oʻzgarishsiz qoldi
Avgust oyida Qirgʻizistonda inflyatsiyani sezish rekord darajadagi eng past darajaga yaqin qolgan holda koʻp yoʻnalishli dinamikani koʻrsatdi. Agar iyul oyida respondentlarning 27,5 foizi oʻtgan oyda narxlarning juda keskin oʻsishini sezgan boʻlsa, avgust oyida bu raqam 26,2 foizga oʻsdi. Ammo soʻnggi 12 oy ichida narxlarning oʻsishi boʻyicha sezilmalar, aksincha, biroz oshdi. Avgust oyida mamlakat aholisining 46,6 foizi narxlar oʻsishining tezlashishini qayd etgan boʻlsa, iyul oyida bu koʻrsatkich 45,8 foizni tashkil etdi.
Qirgʻizistonliklarning inflyatsiya kutilmalari biroz oshdi, bu taqqoslash uchun iyul oyidagi rekord darajadagi past bazani hisobga olgan holda xatolik chegarasida. Keyingi 12 oy ichida narxlar tezroq oʻsishini kutayotgan respondentlarning ulushi rekord darajada past boʻlgan 10,9 foizdan 12,4 foizgacha koʻtarildi. Kelgusi oyda narxlar juda keskin koʻtarilishiga ishonadiganlar ulushi ham mutlaq past 5,9 foizdan 7,7 foizgacha koʻtarildi.
Rezidentlar narxlarning eng koʻp oshganini payqagan alohida tovar va xizmatlar orasida yana kamida oxirgi 12 oy davomida reyting yetakchisi boʻlib qolayotgan unni qayd etamiz. Ushbu mahsulotni tanlagan respondentlarning ulushi esa rekord darajada pasaydi — 47,9 dan 41,6 foizgacha. Yana shuni taʼkidlaymizki, narxlarning eng katta oʻsishi sezilarli boʻlgan eng yaxshi 5 ta mahsulot roʻyxati ketma-ket 12 oy davomida oʻzgarmadi. Undan tashqari, avgust oyida respondentlarning 37,9 foizi oʻsimlik yogʻini, 35 foizi goʻsht va parranda goʻshti, 31,5 foizi shakar va tuz va 28,1 foizi sabzavot va mevalarni qayd etdi. Oʻrtacha 5 ta mahsulot boʻyicha bu koʻrsatkichlar iyul oyiga nisbatan 5,6 foiz punktga kamaydi.
Devalvatsiya kutilmalari past darajada qolmoqda
Qirgʻiz somi avgust oyida toʻrt oy davom etgan mustahkamlanishdan soʻng 1 foizga zaiflashdi. Shunga qaramay, qirgʻizistonliklarning devalvatsion kutilmalari iyul oyiga nisbatan biroz oʻzgardi. Agar iyul oyida rezidentlarning 24,2 foizi milliy valyutaning bir yil ichida zaiflashishini kutgan boʻlsa, avgust oyida bu ulush rekord darajadagi 23,2 foizga tushdi. Ammo bir oylik gorizontda dollarning oʻsishi masalasida pessimistlarning ulushi, aksincha, 16,3 dan 17,5 foizgacha koʻtarildi.
Tojikiston
Tojikistonda isteʼmolchilar ishonchi indeksi iyul oyidagi mintaqaviy rekorddan soʻng avgust oyida 155,6 punktdan 151,4 punktga tushdi. Barcha besh subindeks pasaydi. Lekin eng katta yomonlashuv iyul oyida rekord qiymatlardan tushib ketgan yirik xaridlar uchun mavjud sharoitlarning qulayligini baholashda namoyon boʻldi. Oʻtgan yilning iyul oyiga nisbatan CCI 10,6 punktga oʻsdi, bu asosan iqtisodiy vaziyatdagi oʻzgarishlarni baholashning yaxshilanganligi va yirik xaridlar uchun qulay sharoitlar sabablidir.
Katta xaridlar uchun sharoitlar iyul oyidagi rekorddan keyin yomonlashdi
Joriy sharoitlar katta xaridlar va xarajatlar uchun qulay yoki yoʻqligi bilan bogʻliq boʻlgan subindeks avgust oyida 9,8 punktga tushib, 94,8 punktni tashkil etdi. Lekin bu koʻrsatkich bu yil ikkinchi eng yuqori koʻrsatkich boʻlib, iyul oyidagi oʻsish faqat yarmiga yoʻqolgan. Respondentlarning 46,9 foizi ijobiy javob berdi, iyul oyida esa 51 foiz boʻlgan edi.
Yosh guruhlarida faqat 30–44 yoshdagi respondentlar uchun keskin pasayish kuzatiladi. Iyul oyida aynan shu guruh eng katta oʻsishni koʻrsatdi, ammo avgust oyida ular orasida optimistlar ulushi 54 foizdan 42,9 foizgacha pasaydi, bu soʻrovda qatnashganlar orasida eng zaif natijadir. Ammo eng yuqori natijalarni 60 yoshdan oshgan keksa avlod vakillari va 29 yoshgacha boʻlgan yoshlar koʻrsatmoqda, ularning yarmi ijobiy javob beradi. Bundan tashqari, keksa avlod vakillarining ulushi 3,8 foiz punktga oshdi.
Hududlar boʻyicha vaziyatning yomonlashuvi hamma joyda kuzatilmoqda, Togʻli Badaxshon avtonom viloyati bundan mustasno, u yerda optimistlar ulushi iyul oyidagi 46,8 foizdan tadqiqot vaqtida 56,2 foizgacha oshgan. Ammo eng katta regressiya Dushanbeda roʻy berdi, u yerda respondentlarning atigi 38,7 foizi joriy sharoitlar yirik xaridlar uchun qulay, deb hisoblaydi (iyulda 48,5 foiz). Shu tariqa, poytaxt avgust oyida eng past koʻrsatkichlar boʻyicha Togʻli Badaxshon avtonom viloyatini ortda qoldirib, yetakchi boʻldi.
Iqtisodiy vaziyatdagi oʻzgarishlarni baholash biroz kamaydi
Rezidentlarning iqtisodiy vaziyatdagi oʻzgarishlarga baholari iyul oyiga nisbatan ancha kam sezilarli pasayishni koʻrsatdi. Ushbu subindeks 175,4 dan 171,6 punktga tushdi, bu esa tadqiqotning butun davri uchun ikkinchi natijadir. Avgust oyida optimist tojikistonliklarning ulushi iyul oyidagi 85,8 foizga nisbatan 83,5 foizni tashkil etdi.
Yosh boʻyicha optimistlarning kamayishi barcha yosh guruhlarida qayd etilgan. Lekin eng sezilarli dinamikani 60 yoshdan oshgan avlod koʻrsatmoqda, ular orasida ijobiy javoblar ulushi rekord darajadagi 92,2 dan 80,3 foizgacha kamaydi. Soʻrovda 60 yoshdan oshgan odamlar eng kam ishtirok etganligi sababli, bu pasayish umumiy natijaga sezilarli taʼsir koʻrsatmadi. Boshqa yosh guruhlari uchun pasayish atigi 0,9–1,8 foiz punktini tashkil etdi, natijada 29 yoshgacha boʻlgan respondentlar 85,1 foiz ulush bilan boshqalarga qaraganda yaxshiroq javob berishdi.
Respublikaga boʻysunuvchi tumanlardan tashqari barcha hududlarda soʻnggi 12 oyda iqtisodiy vaziyat yaxshilanganini sezgan aholi ulushining kamayishi qayd etildi. Yuqoridagi viloyat avgust oyida 88,7 foiz ijobiy javoblar bilan yetakchi boʻldi. Boshqa tomondan, eng katta pasayish Togʻli Badaxshon avtonom viloyatida kuzatilmoqda, u yerda optimistlar ulushi 87,7 foizdan 78 foizgacha pasaygan, bu ham mintaqalar orasida eng yomon natijadir.
Inflyatsiya baholar keskin oshdi
Tojikistonda inflyatsiya baholari avgust oyida oʻtgan bir necha oydagi rekord darajada past boʻlganidan keyin sezilarli oʻsishni koʻrsatdi. Oʻtgan oyda narxlarning keskin oʻsishini qayd etgan respondentlar ulushi keskin 18,1 foizdan 27,4 foizgacha oʻsdi, bu oʻn oylik rekorddir. Oxirgi 12 oy ichida narxlarning tezroq oʻsishini boshdan kechirganlarning ulushi ham 23,5 foizdan 29,7 foizga oshdi. Tojikiston aholisining inflyatsiya kutilmalari iyul oyiga nisbatan unchalik katta oʻsishni koʻrsatmadi. Aholi 9,7 foiz kelgusi oyda narxlarning juda keskin oʻsishini kutmoqda, iyul oyida esa 7,2 foiz. Keyingi 12 oy ichida esa pessimistlar ulushi 10,5 foizdan 10,2 foizgacha kamaydi.
Avgust oyi uchun inflyatsiya boʻyicha rasmiy maʼlumotlar hali eʼlon qilinmagan, biroq yillik inflyatsiya iyul oyida biroz pasayib, 3,5 foizdan 3,4 foizga tushdi. Ayrim tovarlar qatorida Tojikiston aholisi ham goʻsht va parranda goʻshti narxidan juda xavotirda. Oʻtgan oy davomida goʻsht va parranda goʻshti narxlarining keskin oʻsishini sezganlar ulushi tadqiqotning butun davri uchun 36,2 foizdan rekord darajadagi 45,1 foizgacha oʻsdi. Ammo boshqa oziq-ovqat mahsulotlari uchun tashvishlanishning bunday oʻsishi yoʻq. Un boʻyicha bu koʻrsatkich 35,6 foizdan 33,4 foizga, oʻsimlik moyi boʻyicha esa 31,7 foizdan 28,3 foizga tushdi. Eʼtibor bering, sabzavot va mevalar bilan birga eng yaxshi 4 ta element oʻzgarishsiz qoldi. Rasmiy statistik maʼlumotlarga koʻra, iyul oyiga nisbat goʻsht va goʻsht mahsulotlari narxi 2,3 foizga, mol goʻshti alohida — 3,2 foizga oshgan. Shunday qilib, goʻsht narxi 2024-yil davomida har oy oʻsib bormoqda va ommaviy axborot vositalariga koʻra, avgust oyida ham koʻtarilgan. Iyul oyida meva narxlari mavsumiy ravishda 9,8 foizga kamaydi, sabzavotlar esa oy davomida atigi 0,1 foizga tushdi.
Devalvatsiya kutilmalari biroz oshdi
Avgust oyida Tojikistonda devalvatsiya kutilmalari biroz oshdi va avvalgi 10 oyning oʻrtacha koʻrsatkichlariga yaqin boʻlishda davom etmoqda. Dollarning somoniyga nisbatan kursi avgust oyida toʻrt oylik doimiy pasayishdan soʻng 0,35 foizga koʻtarildi. Milliy valyuta kursining bir oy ichida zaiflashishini kutayotganlar ulushi 16,4 foizdan 17,2 foizga oshgan. Va bir yil ichida mamlakat aholisining 24,4 foizi zaiflashuvni kutmoqda (iyulda 23,1 foiz).
Xulosalar
2024-yil avgust oyi Markaziy Osiyo davlatlari uchun aralash boʻlib chiqdi. Qozogʻistonda toʻrt oylik doimiy pasayishdan soʻng isteʼmolchilar ishonchi indeksi (CCI) pasayishini qayd etdi. Shunga qaramay, indeks neytral chegara 100 punktdan yuqori boʻlib qolmoqda. Pasayish barcha subindekslarda sodir boʻladi, ammo kayfiyatning eng katta yomonlashuvi shaxsiy moliyaviy vaziyatning oʻzgarishi prognozlariga koʻra sodir boʻldi.
Taʼkidlab oʻtamiz, oʻtgan avgust oyiga nisbatan qozogʻistonliklar isteʼmolchi ishonchini biroz koʻtargan. Qirgʻizistonda indeks avgust oyida ketma-ket oltinchi oy oʻsdi. Ammo bu safar oʻsish surʼati oshdi va indeks ketma-ket uchinchi marta oʻz rekordini yangiladi. Ushbu oʻsish asosan soʻnggi 12 oy ichida shaxsiy moliyaviy ahvol va iqtisodiy vaziyatdagi oʻzgarishlarni baholashning yaxshilanishi bilan bogʻliq.
Bundan tashqari, 2023-yil avgustiga nisbatan indeks iqtisodiy vaziyat boʻyicha baholar va prognozlarning keskin yaxshilanishi hamda yirik xaridlar uchun qulay sharoitlar tufayli deyarli 17 punktga sezilarli oʻsishni koʻrsatdi.
Isteʼmolchilar ishonchi indeksi boʻyicha mintaqaviy yetakchi Tojikistonda avgust oyida biroz pasayish kuzatildi. Toʻrt oy davomida taxminan bir xil darajada boʻlgan va iyul oyida koʻtarilganidan soʻng, indeks avgust oyida pastga qarab tuzatildi. Bundan tashqari, yirik xaridlar uchun qulay shart-sharoitlarni baholashda teskari qisman pasayish kuzatildi, ammo bu iyun oyidagi qiymatlardan yuqori boʻldi.
Shunga qaramay, indeks va yuqorida qayd etilgan subindeksning tushishi iyun darajasidan past boʻladigan darajada katta emas edi. Oʻtgan yilga nisbatan Tojikistonda CCI 10,6 punktga ancha yaxshi oʻsgan. Boshqa tomondan, Oʻzbekiston ikkinchi oy ketma-ket indeksning oʻsishini koʻrsatmoqda, qisman tiklangan va aprel darajasidan yuqori.
Oʻsish yana katta xaridlar uchun sharoitlarning yaxshilanishi bilan bogʻliq boʻlib, bu tadqiqotning butun davri uchun yangi rekordga erishdi. Lekin 2023-yil avgustiga nisbatan indeks unchalik sezilarli darajada oʻsmagan — atigi 1,3 punktga.
Shunisi qiziqki, ayrim mamlakatlarda avgust oyida inflyatsiya baholari va kutilmalari dinamikasiga asosan goʻsht narxining oshishi taʼsir koʻrsatdi. Inflyatsiya baholarining keskin oʻsishi Tojikistonda sodir boʻldi, u yerda avgust oyida rekord miqdordagi odamlar goʻsht narxining oshishini payqashdi.
Oʻzbekistonda ham xuddi shunday holat, chunki bu yerda inflyatsiya baholari va kutilmalari oylik eng yuqori darajaga koʻtarilgan. Bundan tashqari, aholining deyarli 58 foizi goʻsht va parranda goʻshti narxining keskin oʻsishini qayd etdi, bu ham oʻtgan yil uchun rekorddir. Bundan tashqari, Oʻzbekistonda, Tojikistondan farqli oʻlaroq, rasmiy statistik maʼlumotlarda goʻsht narxining oʻsishi qayd etilmagan.
Qozogʻiston va Qirgʻizistonda vaziyat ancha betaraf. Qozogʻistonda inflyatsiya baholar biroz pasaydi, lekin yangi rekord darajaga yetdi, inflyatsiya kutilmalari esa oʻzgarishsiz qoldi. Toʻgʻri, koʻproq odamlar goʻsht va juda koʻp turli xil tovarlar narxining oshishini payqashdi.
Qirgʻizistonda allaqachon juda past darajada boʻlgan inflyatsiya kutilmalari biroz oshdi, ammo inflyatsiya baholari oxir-oqibat oʻzgarmadi.
Markaziy Osiyo mamlakatlarida devalvatsiya kutilmalari odatda bir xil darajada saqlanib qoldi. Bundan tashqari, barcha mamlakatlarda avgust oyida milliy valyuta kursining biroz zaiflashuvi kuzatildi. Eslatib oʻtamiz, avvalroq Qozogʻistondan tashqari barcha mamlakatlarda toʻrt oy ketma-ket dollar kursi pasaygan edi.
Avgust oyida faqat Oʻzbekistonda devalvatsiya kutilmalari pasayishda davom etib, yangi rekord darajaga yetdi. Tadqiqot davomida birinchi marta soʻmning bir yil ichida zaiflashishini kutayotgan odamlarning ulushi 50 foizdan past boʻldi. Qolaversa, oʻtgan yili dollar kursining oshishini kutayotganlar salmogʻi deyarli 63 foizni tashkil qilgan.
Qozogʻistonda tenge kursining sekin zaiflashuvining davom etishi pessimistlar ulushining yanada oshishiga olib keldi.
Yil davomida tengening qadrsizlanishini kutayotganlar soni rekord darajaga yetdi. Toʻgʻri, avgust oyida pessimistlar ulushining oʻsishi kichik boʻlib, 1,4–1,9 foiz punktini tashkil etdi.
Tojikistonda devalvatsiya kutilmalari ham har ikki vaqt oraligʻida ham biroz oshdi, biroq ular soʻnggi 10 oydagi oʻrtacha qiymatlar doirasida.
Qirgʻizistonda devalvatsiya kutilmalari bilan bogʻliq vaziyat ham barqarorligicha qolmoqda. Bir yil gorizontda yangi minimum yana yangilandi, chunki somning zaiflashishini kutayotganlar ulushi 1 foiz punktga kamaydi, ammo bir oylik gorizontda, aksincha, biroz oʻsish kuzatilmoqda.
Markaziy Osiyoning toʻrtta davlati aholisining isteʼmolchilar ishonchi boʻyicha oʻtkazilgan soʻrovning oʻn toʻrtinchi toʻlqini juda boshqacha natijalarni koʻrsatdi. Agar Qirgʻizistonda ilgari belgilangan oʻsish tendensiyasi yanada yuqori surʼatlarda davom etgan boʻlsa, Qozogʻistonda u oʻz oʻrnini biroz pasayishga boʻshatib berdi.
Boshqa tomondan, Oʻzbekiston soʻnggi keskin pasayishdan keyin ketma-ket ikkinchi oy tiklanishni qayd etdi. Keyingi toʻlqinlarda Qirgʻiziston va Oʻzbekistonda koʻrsatilgan oʻsish tendensiyasi davom etadimi yoki yoʻqmi, qiziq boʻladi. Shuningdek, Qozogʻiston prezidentining sentabr oyidagi yillik murojaati aholining kayfiyatiga taʼsiri va bu yana isteʼmolchilar ishonchini oʻsishga aylantiradimi, degan savol tugʻiladi.
Mintaqa yetakchisi Tojikistonda iyul oyidagi keskin oʻsishdan soʻng CCI biroz pasaydi, bu ehtimol natijalarda qandaydir tuzatish va xatolik borligini koʻrsatadi. Shuningdek, viloyatning koʻplab aholisi oʻrtasida goʻsht va parranda goʻshti narxlari bilan bogʻliq xavotirlar keskin oshganini qayd etamiz, bu esa bir vaqtning oʻzida ikki mamlakatda inflyatsiya kutilmalari va sezilmalariga salbiy ta’sir koʻrsatdi.
Yakunda avgustni inflyatsiya kayfiyatining yomonlashishiga ishora qilish bilan ziddiyatli deb atash mumkin. Lekin shunga qaramay, 2023-yilga nisbatan isteʼmolchilar ishonchi barcha mamlakatlarda oʻsganini koʻrsatdi va bu ayniqsa, Tojikiston va Qirgʻizistonda sezilarli boʻldi.
