Raqamli ipotekadan superilovagacha: Freedom Bank ekotizimi o‘yin qoidalarini qanday o‘zgartirayotgani haqida
Freedom Bank ipoteka bozorida ilk uch haftalik faoliyati davomida Qozog‘istondagi davlat dasturi bo‘yicha 30 foiz, yetti oy ichida esa 62 foiz bozor ulushini qo‘lga kiritdi. O‘tgan yil mobaynida bank million nafarga yaqin yakka tartibdagi tadbirkorlarning $20 mlrdlik arizalarini ko‘rib chiqdi. Bunday tezkor rivojlanish raqamlashtirish tufayli amalga oshdi. Bu haqda Qozog‘istondagi Freedom Bank direktorlar kengashi a’zosi Aydos Jumagulov Toshkentda o‘tkazilgan VISA Cashless Forum panel muhokamasida ma’lum qildi.
Raqamlashtirish o‘sishning poydevori sifatida
Aydos Jumagulovning nutqidagi asosiy g‘oya mijozlar uchun «tortish kuchi» va muvaffaqiyatning hal qiluvchi omili bo‘lgan ekotizimni qurishning muhimligi haqida edi.
Freedom Bank yosh bo‘lishiga qaramay (bu yil u besh yoshga to‘ladi), raqamlashtirish va GovTech yechimlariga e’tibor qaratib, bozordagi o‘yin qoidalarini faol tarzda o‘zgartirmoqda. Aydos Jumagulov ta’kidlaganidek, bank doimo bozorni tubdan o‘zgartira oladigan mahsulotlarni taklif qilishga intiladi.
U raqamli ipoteka bilan bog‘liq misolni keltirdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, bunday ipoteka dunyoning hech qayerida yo‘q. Berish muddatini 30 – 60 kundan bir kungacha qisqartirish natijasida bank tezda bozorning asosiy ulushini egallab oldi. «7-20-25» davlat dasturi doirasida Freedom Bank atigi uch hafta ichida bozorning 30 foizini qo‘lga kiritdi va yetti oy ichida bu ko‘rsatkich 62 foizga yetdi.
«Bir yil emas, o‘n yil emas – atigi uch hafta. Bu raqamlashtirish tufayli, barcha jarayonlar raqamlashtirilganda yuz berdi: qog‘oz yo‘q, hujjatlar yo‘q, masofaviy KYC, ma’lumotlar bazasi va skoring», – deya tushuntirdi Aydos Jumagulov.
Ipoteka sohasidagi muvaffaqiyatli tajriba raqamli avtokreditlar kabi mahsulotlarni yanada rivojlantirishga turtki bo‘ldi. Jumagulov Qozog‘istonda davlat xizmatlarining rivojlanganligi alohida e’tiborga molik ekanligini ta’kidladi, chunki ular ushbu mahsulotlarni yaratish uchun asos bo‘lgan. Uning aytishicha, o‘nlab davlat xizmatlari bilan integratsiyalashuv hamda ichki biznes jarayonlarini qayta loyihalash misli ko‘rilmagan tezlikka erishish imkonini berdi. Misol uchun, Freedom Bankda ko‘chmas mulkni baholash atigi bir soniya vaqt oladi.
Bank kichik va o‘rta biznesni (KO‘B) kreditlashni ham onlayn tizimga o‘tkazdi. Aydos Jumagulov KO‘B mijozlarining ishonchliligini baholashning an’anaviy usullari juda samarasiz ekanligini ta’kidladi.
«Algoritmlar mijozning ishonchliligini baholash o‘rnini egallashi mumkin», – deya aytdi u.
Buning natijasida tadbirkor 24/7 rejimida elektron imzodan foydalangan holda masofadan turib hisob raqami ochishi, qaror olishi va kredit olishi mumkin. Bu bankka so‘nggi bir yil ichida bir millionga yaqin yakka tartibdagi tadbirkorlarning $20 mlrdlik arizalarini ko‘rib chiqish imkonini berdi. Jumagulovning hisob-kitoblariga ko‘ra, oflayn sharoitda bunga yetti yildan o‘n yilgacha vaqt ketgan bo‘lardi.
Ekotizim: mijozlarni jalb etish va saqlab qolish
Aydos Jumagulovning nutqidagi asosiy g‘oya shundan iborat ediki, ekotizim, xususan, davlat xizmatlari (GovTech) Freedom Bank strategiyasining ajralmas qismiga aylanganligini ta’kidladi.
«Strategiyamizda bevosita yozib qo‘yilganki, davlat xizmatlari, fintex xizmatlari – bularning barchasi bizning keng qamrovli ekotizimimizning bir qismidir», – deya ta’kidladi u.
Freedom Holding Corp. (bank uning tarkibiga kiradi) so‘nggi 3-4 yil ichida lifestyle kompaniyalarini sotib olish orqali keng qamrovli ekotizimni shakllantirdi. Ular orasida Freedom Travel (Aviata.kz), Ticketon (tadbirlarga chipta sotish), Arbuz.kz (oziq-ovqat yetkazib berish) kabi kompaniyalar bor. Bundan tashqari, Freedom Telecom, sug‘urta va brokerlik xizmatlari yo‘nalishlari ham faol rivojlanmoqda.
Bugungi kunda holding ekotizimi 11,5 million mijozni birlashtirmoqda (2025-yil may oyiga ko‘ra). Uning strategik maqsadi foydalanuvchilar uchun «tortishish kuchi» bo‘ladigan superilovani yaratishdan iborat.
Aydos Jumagulov bank ekotizim doirasida bir nechta muhim imkoniyatlarni ko‘rayotganini tushuntirdi. Masalan, u trafikni boshqarish imkonini beradi. Mijozlarni turli xizmatlar o‘rtasida ko‘chirish jalb qilish xarajatlarini kamaytirishga yordam beradi. Bank vakili fikricha, ekotizim gravitatsiya kabi ishlaydi va mijozni o‘z orbitasida ushlab turadi.
«Sizda ekotizim bo‘lmaganda, siz faqat bitta bank mahsulotini yaratasiz. Mijozingiz faqat bitta bank mahsulotidan foydalanadi. Ammo u doimo ekotizimga ega bo‘lgan moliyaviy institutlarga tortiladi», – dedi Jumagulov.
Innovatsiyalar va ekotizim muammolari
Freedom Bank ekotizimni yaratish uchun bir qator innovatsion yechimlarni joriy etmoqda. Ulardan biri Freedom (ETN) investitsiya valyutasi shaklida beriladigan keshbekdir. ETN – AIX birjasida sotiladigan, Ostona xalqaro moliya markazi qonunchiligiga muvofiq ro‘yxatdan o‘tkazilgan va chiqarilgan, tegishli soliq imtiyozlari qo‘llaniladigan birja notasidir. Bank kartasini rasmiylashtirgan har bir mijoz an’anaviy ball yoki pul o‘rniga, qiymati o‘sishi yoki pasayishi mumkin bo‘lgan investitsiya aktivlari shaklida keshbek oladi. Bunday yondashuv aholining moliyaviy savodxonligini oshirishga qaratilgan.
«Bu odamlarni doimo kredit olib yuradigan iste’molchilik xatti-harakatidan jamg‘arma va investitsiya yondashuviga o‘tishga undaydi. Bu esa ham bozorning o‘zi uchun, ham umuman sog‘lom iqtisodiyot uchun muhimdir», – deb ta’kidladi moliya muassasasi vakili.
2025-yil yanvar oyida Freedom Bank ajoyib o‘sishni namoyish etib, o‘zining superilovasiga 800 ming mijozni jalb qildi. Kunlik yuklab olishlar soni 73 mingtaga yetdi. Jumagulov bu misolni «bozorni va hatto o‘rnashib qolgan odatlar hamda jarayonlarni ham o‘zgartira olishingizni ko‘rsatadi» deb ishonch bilan ta’kidladi.
Bank, shuningdek, tokenlashtirilgan to‘lovlarni (Apple Pay, Google Pay, Samsung Pay) faol ravishda targ‘ib qilib, mijozlarga yuqori keshbek kabi qo‘shimcha rag‘batlar taklif etmoqda. Bu Qozog‘istonda bunday to‘lovlar qamrovini kengaytirishga imkon berdi.
Boshqa innovatsion xususiyatlar qatorida ko‘chmas mulk va avtomobillarni to‘g‘ridan to‘g‘ri superilovada onlayn baholash imkoniyati ham mavjud. Mijoz o‘z mulkining qiymatini zudlik bilan bilib olishi mumkin, bank esa shaxsiylashtirilgan kredit va sug‘urta mahsulotlarini taklif qilishi mumkin.
Aydos Jumagulov hayot tarzi xizmatlari bilan integratsiyalashuvning muvaffaqiyatli misolini keltirdi. U Arbuz.kz oziq-ovqat yetkazib berish xizmatida Freedom Bank orqali to‘lovlar ulushi sezilarli darajada oshib, yetakchi raqibni siqib chiqarganini ko‘rsatdi.
«Bu biz zo‘r karta yoki qulay ilova yaratganimiz uchungina sodir bo‘lgani yo‘q. Bularning barchasi muhim – ekotizim elementlari, ammo haqiqiy kuch ularning uyg‘unligida. Agar sizda tortish kuchi bo‘lsa, mahsulot chindan ham sifatli bo‘lsa va uning ortida bir qator yo‘nalishlar tursa, shundagina siz bozorni o‘zgartirishga qodir bo‘lasiz. Qozog‘istonda biz endi banklar bilan emas, balki ekotizimlar bilan raqobatlashmoqdamiz», – deya xulosa qildi u.
Xatarlar va istiqbollar
Aydos Jumagulov Kursiv Uzbekistan’ga bergan izohida ta’kidlashicha, Freedom Bank uchun hozirgi paytdagi eng jiddiy vazifalardan biri holding doirasidagi barcha yechimlarni chuqur integratsiya qilishdir.
«Bizda ko‘plab biznes yo‘nalishlari mavjud bo‘lib, ularning har biri o‘z texnologik platformasi, to‘plami va mantig‘iga ega. Ekotizimning to‘liq ishlashi uchun bularning barchasini yagona superilovada birlashtirish lozim. Biroq bu oson vazifa emas. Masalan, millionlab mijozlaringiz bo‘lsa-yu, har bir biznes superilovaga to‘liq e’tibor bilan kirishni istasa, ’tor yo‘l’ muammosi paydo bo‘ladi. Shu sababli, biz hozir har bir yo‘nalishning umumiy platforma ichida mini-ilova bo‘lishiga imkon beradigan arxitektura yechimini izlayapmiz: bu Freedom Telecom, Freedom Media yoki boshqalar bo‘ladimi, farqi yo‘q», –deya tushuntirdi Jumagulov.
Uning aytishicha, integratsiya tezligi asosiy to‘siqlardan biridir. Ishlab chiquvchilar soni ko‘p bo‘lsa-da, imkoniyatlar chegarasi bor: hamma narsani bir vaqtning o‘zida birlashtirish mumkin emas. Shu bois, bank bizneslar navbatda turmasligi uchun ketma-ket yondashuvdan parallel yondashuvga o‘tishga harakat qilmoqda.
Hozirning o‘zida super ilova ichida Freedom Bank, Arbuz.kz, Freedom Travel, Tiketon faoliyat yuritmoqda. Kelajakda boshqa kompaniyalarning ham integratsiyasi rejalashtirilgan: Freedom Health, Freedom Media, Freedom Telecom va boshqalar.
