O‘zbekistonning logistika ambitsiyalari: mamlakat Trans-Yevrosiyo yo‘nalishlariga qanday kirib bormoqda
O‘zbekiston Yevrosiyo logistikasida o‘z mavqeyini mustahkamlab, tranzit hududdan xalqaro transport bozorining to‘laqonli ishtirokchisiga aylanishga intilmoqda. Ushbu strategiyaning asosiy elementi sifatida Xitoy va Yevropa o‘rtasidagi Rossiyani chetlab o‘tuvchi muqobil yo‘nalish — O‘rta koridorni rivojlantirish belgilanmoqda.
Bunday xulosalar «O‘rta koridor istiqbollari: Markaziy Osiyo va Ozarbayjon nuqtai nazari» nomli tahliliy ma’ruzada keltirilgan (Kursiv Uzbekistan’da mavjud). Ushbu ma’ruza O‘zbekiston Transport vazirligi tashabbusi bilan PeaceNexus jamg‘armasi ko‘magida beshta davlat mutaxassislari tomonidan tayyorlangan.
O‘zbekiston: o‘sib borayotgan logistika markazi
Hisobotga ko‘ra, O‘zbekiston mintaqada transport xizmatlari eksporti bo‘yicha yetakchilar qatoriga kiradi. 2022-yilda mamlakatda eksport qilingan xizmatlar umumiy hajmining 44 foizi ularning hissasiga to‘g‘ri kelgan. Bu, ayniqsa, temir yo‘l sohasida katta tranzit salohiyati mavjudligini tasdiqlaydi.
Ma’ruzada O‘zbekistonning Janubiy Osiyo bilan aloqalariga alohida e’tibor qaratilgan. 2023-yilda mamlakat Markaziy Osiyo va Pokiston o‘rtasidagi yuk tashish hajmi bo‘yicha birinchi o‘rinni egalladi — umumiy hajmning 64 foizi. Shuningdek, O‘zbekiston Hindiston va Eron bilan logistika oqimlari bo‘yicha yetakchi uchlikka kiradi. Ushbu ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, mamlakat hozirdanoq janubiy savdo yo‘nalishida muhim rol o‘ynaydi.
Toshkent qaysi yo‘lni tanlaydi?
Tadqiqotda O‘zbekiston tashqi logistikani rivojlantiradigan uchta asosiy yo‘nalish ajratib ko‘rsatilgan:
Shimoliy koridor (Qozog‘iston, Rossiya va Belarus orqali). Bu hali ham Yevropa Ittifoqi bilan asosiy savdo kanali hisoblanadi. 2023-yilda u orqali o‘tkazuvchanlik qobiliyati 16 million tonnagacha bo‘lgan qariyb 1 million tonna yuk tashilgan.
Janubiy koridor (Turkmaniston, Eron va Turkiya orqali). O‘zbekiston avtomobil tashuvlari uchun ushbu yo‘nalishdan faol foydalanadi, ammo bu yerda temir yo‘l infratuzilmasi hali cheklangan. Potensial o‘tkazish qobiliyati 10 million tonnaga baholanmoqda.
O‘rta koridor (Kaspiy, Ozarbayjon va Gruziya orqali). O‘zbekiston O‘rta koridor doirasida ikkita yo‘nalishni amalga oshiradi:
- Qozog‘iston orqali: 2023-yilda «O‘zbekiston — Qozog‘iston — Kaspiy — Ozarbayjon — Gruziya — Qora dengiz — Yevropa Ittifoqi» yo‘nalishi bo‘yicha yillik o‘tkazish quvvati 12 million tonna bo‘lishiga qaramay, 20 million tonna yuk tashildi.
- Turkmaniston orqali: 2024-yilda «O‘zbekiston — Turkmaniston — Kaspiy — Ozarbayjon — Gruziya — Qora dengiz — Yevropa Ittifoqi» yo‘nalishi bo‘yicha yiliga 12 million tonna yuk tashish quvvatiga ega bo‘lgan holda, 0,5 million tonna yuk tashildi.
O‘zbekiston biznes-kompaniyalari Gruziyaning Poti sanoat zonasida 28,8 gektar maydonda port qurish loyihasini amalga oshirmoqda. Bu Yevropa Ittifoqi va Amerika bilan savdo aloqalarini ta’minlashi kutilmoqda.
O‘zbekistonga O‘rta koridor nima uchun kerak?
O‘rta koridor hali ham tezlik va infratuzilma yetukligi bo‘yicha Shimoliy yo‘nalishdan ortda qolmoqda. Biroq uning ahamiyati, ayniqsa, Rossiya orqali o‘tadigan yo‘nalish bilan bog‘liq geosiyosiy cheklovlar fonida ortib bormoqda.
O‘zbekiston uchun bu yo‘nalish quyidagi imkoniyatlarni anglatadi:
- Rossiya Federatsiyasi orqali tranzitsiz Yevropa Ittifoqi va Turkiya bozorlariga chiqish;
- global beqarorlik sharoitida logistikani diversifikatsiya qilish;
- transport xizmatlari va logistika operatsiyalari eksportini ko‘paytirish.
Shunga qaramay, chaqiriqlar hali ham ko‘p. Bu ikki dengiz qismini (Kaspiy va Qora dengiz) kesib o‘tish zarurati, transport standartlaridagi farqlar va port operatsiyalarini cheklashi mumkin bo‘lgan Kaspiy dengizining sayozlashuvidir.
Nega O‘zbekiston hozircha logistika xabi emas?
Hisobot mualliflarining ta’kidlashicha, O‘zbekiston orqali Yevrosiyoning yirik bozorlarini bog‘laydigan to‘g‘ridan to‘g‘ri transkontinental yo‘nalishlar shakllanmayapti. Bu mamlakatni to‘liq logistika markazi emas, balki ta’minot zanjirining yordamchi ishtirokchisiga aylantiradi.
Biroq ikkita yirik temir yo‘l loyihasi tufayli vaziyat o‘zgarishi mumkin:
- «Xitoy — Qirg‘iziston — O‘zbekiston» — uzoq kutilgan tashabbus bo‘lib, O‘zbekistonni Xitoy logistikasi bilan to‘g‘ridan to‘g‘ri bog‘lash imkonini beradi.
- «O‘zbekiston — Afg‘oniston — Pokiston» — Hind okeani portlariga chiqish yo‘lini ochishga qodir loyiha.
Xulosa
O‘zbekiston Yevrosiyo logistikasida faol, ammo hozircha yordamchi rol o‘ynaydi. Mamlakat yo‘nalishlarni diversifikatsiya qilish, Shimoliy yo‘lakka qaramlikni kamaytirish va barqaror, moslashuvchan logistika zanjirlariga o‘sib borayotgan talabga moslashishga intilmoqda.
O‘rta koridor — to‘liq muqobil emas, balki Toshkent allaqachon rivojlanishiga sarmoya kiritishni boshlagan strategik variant. Global o‘zgarishlar va savdo oqimlarining qayta yo‘naltirilishi sharoitida bu O‘zbekistonning asosiy raqobatdosh ustunligiga aylanishi mumkin.
