O‘zbekistonda to‘qimachilik sanoati inqirozining sabab va oqibatlari – ekspert tahlili

O‘zbekistonda to‘qimachilik sanoati jiddiy inqiroz bilan yuzlashmoqda: ishlab chiqarish va eksport sur’atlari sekinlashgan, qarzdorlik ortgan, ayrim korxonalar bankrotlik xavfi ostida qolgan. Prezident bunga sabab sifatida so‘nggi uch yilda jahon bozorida paxta narxining tonnasi $3 mingdan $1,5 minggacha tushib ketganini ko‘rsatgan.

Biroq ekspert Yuriy Yusupovning fikricha, muammo faqat narx pasayishida emas, balki butun sohada bozor mexanizmlari ishlamasligidadir. Paxta klasterlari rasmiy ravishda xususiy bo‘lsa-da, ular davlat farmonlari, imtiyozlar va majburiy past narxlar asosida shakllangan. Fermerlar paxtani jahon bozoridan ancha arzon narxda sotishga majbur, bu esa klasterlarga sun’iy ustunlik yaratgan.

Jahon narxi tushgach, tizim ishlamay qoldi: fermerlar uchun past narx rentabellikni yo‘qotdi, natijada davlat byudjeti hisobidan subsidiyalar ajratila boshlandi. Shu bilan tarmoq yana davlat yordami va monopoliyalar himoyasida qolmoqda.

Ekspertlar buni «PKN – Proizvol, Korruptsiya, Noeffektivnost» (Ixtiyoriy boshqaruv, korrupsiya, samarasizlik) modeli deb ataydi. Ularning fikricha, xuddi shu tizimning natijasida iqtisodiyot sekinlashadi, raqobatbardoshlik pasayadi va mamlakat boylik yaratish imkoniyatidan mahrum bo‘ladi.

Mutaxassislar ta’kidlaydiki, nerynoq iqtisodiyotda davlat va xususiy kapital ma’murlar tomonidan yaratilgan loyihalarga katta mablag‘lar yo‘naltiriladi, monopoliyalar va imtiyozlar orqali investorlar jalb qilinadi. Biroq tizim ishlamay qolsa, u yana subsidiya va qo‘shimcha imtiyozlar bilan saqlanadi. Shu tarzda korrupsiya va samarasizlik uzluksiz davom etadi, bu esa mamlakatni kambag‘al qiladi.

Eslatib o‘tamiz, avvalroq O‘zbekistonda yengil sanoatni rivojlantirish agentligi tashkil etilishi haqida yozgan edik.