
Smartfon kamerasi oddiygina suratga olish vositasi emas — u sizning cho‘ntagingizdagi kichik professional fotoapparatdir. To‘g‘ri sozlamalar va bir nechta yashirin funksiyalarni bilsangiz, u bilan professional darajada suratga olishingiz mumkin. Kursiv Uzbekistan telefon kamerangiz imkoniyatlarini oxirigacha ochadigan qo‘llanma tayyorladi.
Ushbu maqolada bilib olishingiz mumkin:
- Pro rejim
- HDR
- RAW format
- Fokus va ekspozitsiya boshqaruvi
- Tungi rejim
- Linzalarni tozalash
- Burst rejim
- Yashirin sozlamalar
- Yorug‘likdan foydalanish
- Suratga ishlov berish

1. Pro/Manual rejim
Odatda foydalanuvchilar telefon kameralaridagi «Pro» yoki «Manual» rejimni e’tiborsiz qoldiradi. Aslida bu rejim ijodiy erkinlikning kaliti hisoblanadi. U orqali ISO, shutter speed, white balance, fokus va boshqa muhim parametrlarni qo‘lda boshqarish mumkin.

Nega kerak?
ISO (yorug‘lik sezgirligi) kamera sensori yorug‘likni qanchalik tez «ushlashini» belgilaydi. Past qiymatda (100 – 200) rasm tiniq va shovqinsiz chiqadi, lekin ko‘proq yorug‘lik kerak bo‘ladi. Yuqori qiymatda (800 – 3200) tunda yoki qorong‘ida surat yorug‘roq chiqadi, ammo rasmda donachalar (shovqin) ko‘payadi.
Shutter speed (slayder tezligi) kamera qancha vaqt yorug‘likni qabul qilishini bildiradi. Tez slayder (masalan, 1/500 soniya) harakatdagi obyektni «muzlatib» suratga oladi. Sekin slayder (2 soniya va undan ortiq) yorug‘lik izlari yoki «oqar suv» effektini yaratadi.
White balance (rang muvozanati) rasm ranglarini tabiiy ko‘rsatish uchun ishlatiladi. Tashqarida «Daylight» (kunduzgi yorug‘lik), xona ichida esa chiroq rangiga qarab «Incandescent» yoki «Tungsten» tanlanadi.
EV (ekspozitsiya kompensatsiyasi) suratdagi yorug‘lik darajasini qo‘lda sozlash imkonini beradi. Masalan, quyosh ostida yoki yorug‘ fonda rasm «kuyib» ketmasligi uchun -0.3 yoki -0.7 qiymatlarini qo‘llash foydali.

Qachon kerak?
- Kunduzgi portret uchun: ISO 100, shutter 1/250 s, EV -0.3.
- Sport va harakatli kadrlar uchun: ISO 200 – 400, shutter 1/1000 s.
- Tungi shahar kadrlari uchun: ISO 100 – 200, shutter 1-2 s, tripod bilan.
Qanday yoqiladi?
- iPhone: Halide yoki ProCam kabi uchinchi tomon ilovalari orqali ISO, shutter speed, white balance va boshqa sozlamalarni qo‘lda boshqarish mumkin.
- Samsung: Kamera ilovasida More (Ещё) bo‘limiga o‘ting va Pro (Профи) rejimini tanlang. Bu yerda siz ekspozitsiya (Экспозиция), ISO va fokus (Фокус)ni qo‘lda sozlashingiz mumkin.
- Xiaomi: Kamera ilovasida Pro (Профи) rejimini tanlang, so‘ngra sozlamalar (Settings — Настройки) bo‘limidan Histogram (Гистограмма) va Focus Peaking (Подсветка фокуса) funksiyalarini yoqing — bu fokusni aniqroq qilishga yordam beradi.
- Google Pixel: Asosiy kamera ilovasida cheklangan sozlamalar bo‘lgani uchun, uchinchi tomon manual kamera ilovalari (masalan, ProShot yoki Manual Camera) orqali qo‘lda sozlash imkoniyatidan foydalaning.

2. HDR
HDR (High Dynamic Range) bir nechta ekspozitsiyani birlashtirib, yorug‘ joylar va soya tafovutini yumshatadi. Ayniqsa quyosh botishi, deraza yonida yoki kontrastli manzaralarda foydali. Kuchli quyosh ostida yoki yorug‘ osmon bilan qorong‘i old fon bir kadrda bo‘lsa, funksiyani yoqish tavsiya etiladi. Ammo tez harakatli sahnalarni suratga olayotganda, «ghosting» effekti paydo bo‘lishi mumkinligi sababli uni o‘chirib qo‘yish kerak.
Bu sozlamani yoqish yoki o‘chirish tartibi telefon modeliga qarab farq qiladi:
- iPhone: Kamera ilovasida yuqoridagi paneldan HDR (HDR) tugmasini bosing va On (Вкл.) yoki Off (Выкл.) rejimini tanlang.
- Samsung: Kamera ilovasida sozlamalar (Настройки) bo‘limiga o‘ting, HDR (Rich tone) (HDR (Насыщенные тона)) bandini topib, On (Вкл.) yoki Off (Выкл.) qilib qo‘ying.
- Xiaomi: Kamera ilovasida tepa menyudan HDR (HDR) ikonkasini tanlab, Auto (Авто), On (Вкл.) yoki Off (Выкл.) variantini belgilang.
- Google Pixel: Kamera ilovasida sozlamalar (Настройки) ichidan HDR+ (HDR+) funksiyasini yoqing yoki o‘chiring.

3. RAW format
RAW (yoki DNG/ProRAW) formatida suratlar JPEG’ga qaraganda ancha ko‘proq ma’lumot saqlaydi. Bu tahrir vaqtida ranglarni o‘zgartirish, yorug‘likni oshirish yoki kamaytirishda sifatni yo‘qotmaslik imkonini beradi.

Qayerdan yoqiladi?
- iPhone (Pro modellari): Settings (Настройки) → Camera (Камера) → Formats (Форматы) dan Apple ProRAW (Apple ProRAW) ni yoqing, so‘ng kamera ilovasida RAW tugmasini faollashtiring.
- Samsung: Kamera → More (Ещё) → Pro (Профи) → Sozlamalar → Save RAW copies (Сохранять копии RAW) ni yoqing.
- Xiaomi: Kamera → Pro (Профи) → Sozlamalar → Save RAW (Сохранять RAW) ni yoqing.
- Pixel: Kamera → Sozlamalar → Advanced (Дополнительно) → RAW+JPEG control (RAW+JPEG) ni yoqing.

4. Fokus va ekspozitsiyani qo‘lda boshqarish
Telefon ekrani bo‘ylab bitta nuqtani bosib ushlab tursangiz, AE/AF Lock (Автобаланс экспозиции/фокуса — блокировка) funksiyasi yoqiladi. Bu fokus va ekspozitsiyani mahkamlab, tasvirning bir xil va barqaror chiqishini ta’minlaydi. Portret suratga olishda ko‘zga aniq fokus qiling — bu yuzni tabiiy va tiniq ko‘rsatadi. Makro suratlarda esa telefonni sekin yaqinlashtirib yoki uzoqlashtirib fokusni qo‘lda sozlash eng yaxshi natija beradi. Yorug‘ fonda EV qiymatini -0.3 ga tushirsangiz, yorug‘ joylar «kuymasdan», tafsilotlar aniq saqlanadi.

5. Tungi rejim
Tungi rejim (Night Mode) zamonaviy smartfonlarda past yorug‘lik sharoitida ham yorqin va tafsilotli suratlar olish imkonini beradi. Bu rejim odatda bir necha soniya davomida kadr yozib olgani uchun qo‘l titrashi tasvirni xiralashtirishi mumkin. Shuning uchun eng yaxshi natija uchun tripod yoki mustahkam tayanchdan foydalanish tavsiya etiladi.
Tungi shahar manzaralarida ISO’ni past (100–200) qilib, shutter speed’ni uzunroq (1–4 s) tanlash orqali chiroqlar tiniq, ranglar esa boy va tabiiy chiqadi. Suv manzaralarida uzoq ekspozitsiya uning silliq, ipakdek ko‘rinishini yaratadi.
Tungi portretlarda atrofdagi yumshoq yoritgichlardan (fonar, vitrina chiroqlari, neon yozuvlar) foydalanish yuzga qiziqarli va iliq effekt beradi. Yulduzli osmon yoki astrofotografiya uchun esa ISO’ni 800–1600 oralig‘ida, shutter speed’ni 15–30 soniya qilib sozlash va telefonni mutlaqo qimirlatmaslik zarur.

6. Linzani tozalash
Telefon kamerasidan maksimum foydalanib, professional kadrlar olish uchun birinchi navbatda linzani tozalashga e’tibor qaratish kerak. Ko‘plab «xiralashgan» suratlarning sababi linzada yig‘ilgan chang yoki barmoq izi bo‘ladi. Linzani mikrofiber mato bilan muntazam tozalash surat sifatini ancha yaxshilaydi va tasvirlar tiniqligini ta’minlaydi.

7. Burst rejim
Burst rejim (ko‘p kadrli suratga olish) tez harakatlanuvchi obyektlarni — masalan, sportchilar, hayvonlar yoki bolalarni — suratga olishda juda qo‘l keladi. Bu rejimda kamera bir necha soniyada o‘nlab kadrlarni ketma-ket yozib oladi, shuning uchun keyinchalik eng yaxshi, tiniq va ifodali kadrni tanlab olish imkoniyati bo‘ladi. Eng yaxshi natija uchun kamerani barqaror ushlab turing va yorug‘lik yetarli bo‘lishiga e’tibor bering, aks holda kadrlar xiralashishi mumkin.
Burst rejimni yoqish telefon modeliga qarab biroz farq qiladi:
- iPhone: Suratga olish tugmasini (Capture) bosib ushlab turing yoki yangi modellarda chapga suring.
- Samsung: Kamera ilovasida Capture tugmasini bosib ushlab turing yoki sozlamalarda «Burst shot» funksiyasini yoqing.
- Xiaomi: Capture tugmasini bosib ushlab turing; ba’zi modellarda sozlamalardan «Burst mode»ni faollashtirish kerak.
- Google Pixel: Capture tugmasini bosib ushlab turing, kamera avtomatik ravishda ketma-ket kadrlar oladi.

8. Yashirin sozlamalar va imkoniyatlar
Ko‘p telefonlarda foydalanuvchilar kam biladigan maxsus funksiyalar bor:
- Grid lines — uchdan bir qoidasi asosida kompozitsiya;
- Ultra-wide va telefoto linzalar — turli rakurslar uchun;
- Makro rejim — juda yaqin masofadagi ob’ektlar.
- AI scene recognition — avtomatik rang va yorug‘lik optimizatsiyasi.

9. Yorug‘lik
Surat sifati, eng avvalo, yorug‘likka bevosita bog‘liq. Kamera texnologiyasi qanchalik ilg‘or bo‘lmasin, yomon yorug‘lik sharoitida olingan rasmning tiniqligi va ranglari susayadi. Shuning uchun suratga olish vaqtini va manbasini to‘g‘ri tanlash juda muhim.
Eng yaxshi kadrlar ko‘pincha quyosh botishidan taxminan bir soat oldin yoki quyosh chiqqanidan keyin bo‘lgan davrda olinadi. Bu paytda quyosh nuri yumshoq, issiq tusga ega bo‘ladi va soyalar keskin bo‘lmaydi. Natijada teri rangi tabiiy va yoqimli ko‘rinadi. Ob’ektlar esa yanada jozibali chiqadi.

Yorug‘lik yo‘nalishi ham katta ahamiyatga ega. Yon tomondan tushgan yorug‘lik portretlarda chuqurlik va hajm hosil qiladi, yuz chiziqlarini nozik ta’kidlaydi. Orqa fon yorug‘ligi (backlight) esa siluet effektini yaratadi va suratga dramatik kayfiyat qo‘shadi. Old tomondan tushgan yorug‘lik ranglarni tiniqroq ko‘rsatadi, biroq ba’zan yuz ifodasini tekis va hissiz qilishi mumkin.
Agar tabiiy yorug‘lik yetarli bo‘lmasa, qo‘shimcha yoritgichlardan yoki reflektor (yorug‘lik qaytaruvchi) panellardan foydalanish tavsiya etiladi. Shuningdek, bulutli ob-havo ham suratga olish uchun yomon emas — bulutlar tabiiy diffuzor bo‘lib, yorug‘likni yumshatadi va ranglarni muvozanatlaydi.

10. Suratga ishlov berish
Suratga tushganingizdan keyin, hatto mukammal yorug‘likda ham, eng yaxshi natijani olish uchun rasmga ishlov berish tavsiya etiladi. Tahrir jarayoni nafaqat rang va kontrastni yaxshilaydi, balki suratning umumiy kayfiyatini ham o‘zgartirishi mumkin.
- White balance (oq rang muvozanati) — Ranglar tabiiy ko‘rinishi uchun birinchi navbatda white balance’ni sozlang. Noto‘g‘ri sozlamalar suratni juda issiq (sariq) yoki juda sovuq (ko‘k) tusga keltirishi mumkin.
- Exposure va contrast — Exposure (yorug‘lik miqdori) ortiqcha bo‘lsa, rasm «yonib» ketadi, kam bo‘lsa esa qorong‘i chiqadi. Contrast’ni moslashtirish esa tasvirga chuqurlik va ta’kid beradi.
- Ranglarni yumshoq kuchaytirish — Ranglarni haddan tashqari to‘yingan qilishdan ehtiyot bo‘ling. Yumshoq va tabiiy rang kuchaytirish suratni yanada jozibali qiladi.
- Shovqinni kamaytirish va detallarni tiniqlashtirish — Ayniqsa tungi yoki past yorug‘likda olingan rasmlarda shovqin (grain) ko‘payadi. Noise reduction funksiyasi bilan shovqinni kamaytirib, sharpening orqali muhim detallarni aniqroq ko‘rsatish mumkin.
- Filtrlar va effektlar — Filtrlar suratga o‘ziga xos kayfiyat berishi mumkin, biroq ularni me’yorida ishlatish lozim, aks holda tabiiylik yo‘qoladi.

Foydali foto tahrir ilovalari:
- Lightroom Mobile – professional rang sozlamalari va RAW fayllar bilan ishlash;
- Snapseed – oddiy interfeys va kuchli tahrir vositalari;
- VSCO – estetik filtrlar va nozik rang balansi;
- PicsArt – kreativ kollaj, effekt va chizmalar qo‘shish;
- Adobe Photoshop Express – tezkor va sodda fototahrir;
- Remini – eski yoki sifat past suratlarni AI yordamida tiniqlashtirish;
- Canva – ijtimoiy tarmoqlar uchun tayyor dizayn shablonlari;
- Pixlr – qatlamlar bilan ishlash va onlayn tahrir.
Tahrir jarayonida suratning asl nusxasini saqlab qo‘ying, shunda xohlagan paytingiz qayta ishlov berishingiz mumkin.
Eslatib o‘tamiz, avvalroq telefon sekin ishlasa, qanday choralar qo‘llash kerakligi haqida yozgan edik.