Kartalar bozorida inqilob: biznes va zumerlar uchun imkoniyatlar
O‘zbekiston Markaziy banki bank kartalarini chiqarish va muomala tartibiga o‘zgartirishlar kiritdi. Unga ko‘ra, endilikda o‘smirlar o‘z kartalarini mustaqil ravishda ochishlari mumkin, o‘zini-o‘zi band qilgan shaxslar uchun esa yangi mahsulotlar taqdim etiladi. Kursiv Uzbekistan bu o‘zgarishlar bozorga qanday ta’sir ko‘rsatishi haqida mutaxassislar bilan batafsil o‘rganib chiqdi.
«Bugungi kunda bank kartalarini chiqarish va ularga xizmat ko‘rsatish butun moliya sohasi uchun asosiy yo‘nalishlardan biri bo‘lib qolmoqda. Mijozlar uchun kartalarni olishning asosiy usullari — bu bo‘limlarga murojaat qilish, kuryerlik orqali yetkazib berish va maxsus qurilmalar orqali olish», — deya izohladi «Kapitalbank» raisi o‘rinbosari Ulug‘bek Tavakkalov.
Uning so‘zlariga ko‘ra, yangi qoidalar banklarga bu jarayonni yanada osonlashtirish va tarqatish jarayonini kengaytirish imkonini beradi.
Soyadan chiqish: o‘zini o‘zi band qilganlar uchun biznes-kartalar
Asosiy yangiliklardan biri «biznes-karta» va «ijtimoiy bank kartasi» tushunchalarining rasman belgilanishi bo‘ldi. Biznes-kartalarning egalari nafaqat yakka tartibdagi tadbirkorlar (YATT) va yuridik shaxslar, balki o‘zini-o‘zi band qilgan fuqarolar ham bo‘lishi mumkin. Bu ularga kasbiy faoliyatidan olingan mablag‘larni hisobvaraqlarda boshqarish imkonini beradi.
«Hozirgi kunda yakka tartibdagi tadbirkorlar va o‘zini-o‘zi band qilganlar segmentiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu tadbirkorlik va kichik biznesni rivojlantirishning yangi yo‘nalishidir. Bunday kishilar hozir O‘zbekistonda millionlab bor», — deydi «Apex bank» Kuzatuv kengashi a’zosi Bahrom No‘monov.
O‘zgartirishlar kuchga kirgunga qadar o‘zini-o‘zi band qilganlar jismoniy shaxslarning oddiy kartalaridan foydalanishgan, bu esa hisobotlarda chalkashliklarni keltirib chiqargan va ko‘plab cheklovlar yuzaga keltirgan. No‘monovning so‘zlariga ko‘ra, ixtisoslashtirilgan kartalarni joriy etish bu muammoni hal qiladi.
«Hisobot bilan chalkashlik yuzaga keldi, buxgalterlarni yollash esa aylanmasi unchalik katta bo‘lmagan segment uchun ortiqcha xarajatdir. Biznes-karta tushunchasi kiritilishi bilan osonroq bo‘ladi. Bu juda yaxshi o‘zgarish bo‘lib, banklarga kichik biznes uchun ekotizimlarni rivojlantirish imkonini beradi. Masalan, B2B kreditlarini taklif qilish, terminallar infratuzilmasini rivojlantirish, buxgalteriya dasturlarini integratsiya qilish mumkin. Bu o‘zini-o‘zi band qilganlar uchun ham, banklar uchun ham katta imkoniyatlar beradi», — deya ta’kidlaydi «Apex bank» vakili.
Z avlod uchun moliyaviy savodxonlik
Tartibga soluvchi organ karta egalarining yosh chegaralarini ham qayta ko‘rib chiqdi. Endi 14 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan o‘smirlar bank bilan shartnoma tuzib, mustaqil ravishda kartalarni ochishlari mumkin. 14 yoshdan kichik bolalar uchun esa karta ota-onalar yoki qonuniy vasiylarning arizasi asosida ochiladi.
Bozor mutaxassislari buni shunchaki qulaylik emas, balki muhim ijtimoiy o‘zgarish deb baholashmoqda.
«14 yoshdan boshlab bankda karta ochish imkoniyati juda ko‘p afzalliklar beradi. Birinchi navbatda, bu moliyaviy savodxonlikni oshiradi. 14 yoshdan 18 yoshgacha bo‘lgan o‘smirlar bu raqamlashtirish davrida tug‘ilib o‘sgan va hayotini raqamli qurilmalarsiz tasavvur qila olmaydigan zumer avlodidir», — deydi Bahrom No‘monov.
Uning ta’kidlashicha, o‘smirlar ota-onalari belgilagan budjetni o‘zlari boshqara olishadi. Ota-onalar yoki qonuniy vasiylarning ruxsati bilan 14 yoshgacha bo‘lgan bolalar uchun karta ochish imkoniyati esa naqd pul aylanmasini va ularni yo‘qotish yoki o‘g‘irlanish xavfini kamaytiradi.
Xavfsiz yetkazib berish va nomsiz kartalar
Texnologik nuqtai nazardan, karta egasining ismi va familiyasini yozmasdan kartalarni chiqarish imkoniyati muhim o‘zgarish bo‘ldi. Bu logistika va xavfsizlik nuqtai nazaridan katta ustunlik hisoblanadi.
«Kapitalbank» raisi o‘rinbosari Ulug‘bek Tavakkalovning ta’kidlashicha, chekka hududlarda xizmatlardan foydalanish imkoniyati bank tizimi uchun ustuvor vazifa bo‘lib qolmoqda.
«Yangi qoidalar kartalarni taqdim etish usullarini kengaytirish va xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash imkonini beradi. Bu odamlarga moliyaviy xizmatlarga tezroq ulanish va naqd pulsiz to‘lovlardan faolroq foydalanishga yordam beradi», — deydi Tavakkalov.
Bahrom Nu’monovning aytishicha, ilgari aktiv kartani yetkazib berish xavfli bo‘lgan.
«Biz pochta xizmatlari orqali kartani yetkazib berishni muhokama qilganimizda, yo‘lda bu karta firibgarlar qo‘liga tushib qolishi xavfi doimo mavjud edi. Unda barcha ma’lumotlar bor: karta raqami, muddati tugaydigan sana va agar bu xalqaro karta bo‘lsa, сvv-kodi», — deya tushuntiradi ekspert.
Yangi mahsulot bilan mijoz ma’lumotsiz nofaol karta oladi.
«Masalan, siz mobil ilova orqali buyurtma berdingiz, bank karta chiqaradi. Unda sizning ismingiz ham, kartochka raqamingiz ham, hech qanday ma’lumot ham yo‘q. Bank uchun mavjud usullar orqali kartangizni sizga taqdim etamiz. Bu kartani olganingizda, uni mobil ilovangiz orqali faollashtirishingiz kerak. Bank ilovasi sizni aniqlaydi, ushbu kartani hisobingizga biriktiradi, shundan keyin karta faollashtiriladi. Mabodo sizdan oldingi bu karta kimningdir qo‘liga tushib qolsa, boshqa hech kim uni faollashtira olmaydi», — deya ta’kidlaydi Bahrom Nu’monov.
Bozorning tayyorligi va yangi istiqbollar
Bank sektori vakillarining fikricha, bozor yangi qoidalarni joriy etishga to‘liq tayyor. Ulug‘bek Tavakkalovning so‘zlariga ko‘ra, o‘zgarishlar to‘lov ekotizimini rivojlantirishga hissa qo‘shadigan kobeyjing kartalari kabi bozorda keyingi qo‘shma loyihalar uchun asos yaratadi.
Markaziy bank qarorini amalga oshirish uchun texnik to‘siqlar ham ko‘zda tutilmagan.
«Texnik jihatdan banklar tayyor, shunchaki bunga ruxsat bo‘lmagani uchun buni amalga oshirmagan. Bank sifatida biz bunday mahsulotga 90 foizdan ko‘proq tayyormiz. Hamma narsa ishlashi uchun kichik qo‘shimchalar kerak. MDH hududida O‘zbekiston raqamlashtirish, raqamli banking bo‘yicha eng ilg‘or davlatlardan biri hisoblanadi. Shuning uchun banklar yangi mahsulotlarni boshqarishda qiyinchilikka duch keladi, deb o‘ylamayman», — deya xulosa qildi Bahrom Nu’monov.
2025-yil 1-noyabr holatiga ko‘ra, O‘zbekistonda 65 mln bank kartalari muomalada bo‘lgan. Bir yil avval bu ko‘rsatkich 55 mln edi.
