Investorlar O‘zbekistonning hozirgi reytingiga qanday munosabatda va uni qanday yaxshilash mumkin
Fitch O‘zbekistonga ilk bor kredit reytingini 2018-yil dekabrida bergan edi. O’sha paytda u barqaror prognoz bilan BB- darajasida edi. Aksariyat mamlakatlar kabi O‘zbekiston uchun ham kredit reytingini olish shaffoflikni oshirish, jahon investorlari oldida o‘zini namoyon qilish va xalqaro kapital bozorlarida qarz obligatsiyalarini chiqarishga yordam beruvchi muhim qadam bo‘ldi. O‘zbekiston uchun bu alohida ahamiyatga ega edi, chunki 2017-yildan boshlab mamlakatda iqtisodiyotni bosqichma-bosqich liberallashtirish va iqtisodiy o‘sish sur’atlarini oshirish maqsadida ko‘p qirrali islohotlar boshlandi.
Hozirgi holat
Fitch O‘zbekiston reytingining asosiy kuchli tomonlari – barqaror davlat va tashqi moliya va yuqori iqtisodiy o‘sish saqlanib qoladi, deb hisoblaydi. Shu bilan birga, shuni ta’kidlash kerakki, davlat qarzi darajasi (2023 yil – YaIMning 36 foizi), garchi shunga o’xshash mamlakatlar uchun o’rtacha ko’rsatkichdan (2023 yil: 52%) ancha past bo’lsa-da, 2017 yildagi (islohotlarning boshlanishi vaqti) 15,3 foizdan ikki baravar ko’proq o’sdi. Bundan tashqari, O‘zbekiston Tiklanish va taraqqiyot jamg‘armasi (O‘TTJ) aktivlarining valyuta qismi 2017-yildan buyon qariyb ikki baravar kamayib, 2023-yil oxirida $6,5 milliard tashkil etdi. Bu byudjetga xarajatlarni moliyalashtirish uchun ushbu fonddan olingan pul miqdorini ko’rsatadi.
Qadam ba qadam
Biz tarkibiy va iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishga siyosiy intilish borligini ko‘ramiz. Biroq o‘tgan yili barcha sohalarda amalga oshirish choralari ko‘rilmagan. Elektr energiyasi tariflarini isloh qilishning birinchi bosqichi 2023-yilda amalga oshirilgan bo‘lsa-da, amalga oshirilayotgan biznes modelidagi o‘zgarishlar ko‘lami va bozor sharoitlarini hisobga olgan holda, ayrim davlat banklarini xususiylashtirishni amalga oshirish dastlab kutilganidan ko‘ra qiyinroq bo‘lishi mumkin.
O‘zbekistonda boshqaruv standartlari takomillashib bormoqda, biroq institutsional sifat va mustaqillik bilan bog‘liq masalalarni hisobga olgan holda izchil o‘sishga erishish uchun vaqt kerak bo‘ladi, garchi hukumat bu masalalar ustida ish olib borayotganini tushunamiz.
Bundan tashqari, O‘zbekiston ham geosiyosiy xavf-xatarlarga duchor bo‘lmoqda. Bu masala uning Rossiyaga savdo qaramligini (kamayayotgan bo’lsada), shuningdek, so’nggi bir necha yil ichida xomashyoning eksportga yuqori darajada bog’liqligini hisobga olishi kerak.
O‘zbekistonning joriy reytingi investorlar uchun nimani anglatadi
O’zbekistonning kredit reytingi asosiy suveren kredit layoqatliligining barometri bo’lib xizmat qiladi, investorlar o’z qarorlarini qabul qilishda undan foydalanishi mumkin. U Fitchning suveren reyting mezonlariga asoslanadi. Ularda bir qancha makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar, bank sektorining kuchliligi, shuningdek, boshqaruv bilan bog‘liq siyosiy (jumladan, geosiyosiy) risklar, shuningdek, dunyo bo‘ylab o‘xshash holatlar bilan taqqoslashlar hisobga olinadi.
Reytingni yaxshilash uchun qadamlar
Fitch O‘zbekiston reytingidagi zaif tomonlarni aniqladi. Ularning har biri alohida yoki barchasi birgalikda mamlakat reytingining pasayishiga olib kelishi mumkin:
1) Tashqi moliya: tashqi moliyaning sezilarli yomonlashuvi, masalan, pul o’tkazmalarining katta va uzoq muddatli pasayishi yoki savdo taqchilligining kengayishi tufayli. Bu valyuta zahiralarining sezilarli darajada qisqarishiga olib keladi.
2) Davlat moliyasi: davlat qarzining YaIMga nisbatining sezilarli darajada oshishi yoki hukumatning fiskal buferlarining pasayishi. Bu, masalan, past iqtisodiy o’sishning uzoq davom etishi, yumshoq fiskal siyosat yoki shartli majburiyatlarning paydo bo’lishi tufayli sodir bo’lishi mumkin.
Reytingning oshishiga olib kelishi mumkin bo’lgan omillar (har biri alohida yoki barchasi birgalikda):
1) Makroiqtisodiyot: makroiqtisodiy barqarorlikka yordam beradigan, yalpi ichki mahsulotning kuchli o’sish istiqbollarini qo’llab-quvvatlovchi va fiskal ko’rsatkichlarni yaxshilashga yordam beradigan islohotlarni izchil amalga oshirish.
2) Davlat moliyasi: o’rta muddatli istiqbolda davlat qarzining barqarorligini yaxshilaydigan kuchli fiskal konsolidatsiyaga ishonch.
3) Strukturaviy: boshqaruv standartlarini sezilarli va izchil takomillashtirish.
