Oʻzbek biznesini davomli ishlashga qanday oʻrgatish mumkin
Biznes jarayonlariga har doim tahdidlar mavjud boʻlib kelgan. Faqat yetuk kompaniyalar favqulodda vaziyatlar rejalari bilan ishlashda davom etishlari mumkin. Rivojlangan mamlakatlarda «biznes davomiyligi» tushunchasi azaldan keng tarqalgan boʻlsa, Oʻzbekistonda korxonalar hali bunday korporativ madaniyatni shakllantirmagan. Biznesning davomiyligi boʻyicha mutaxassis Aleksey Joʻrayev Kursiv Uzbekistanʼga Oʻzbekistonda ushbu konsepsiyani amalga oshirishdagi muammolar haqida soʻzlab berdi.
Jahon tajribasi
Dunyoda DRI (AQSh), BSI (Buyuk Britaniya) va BCM Institute (Singapur) kabi koʻplab professional hamjamiyatlar mavjud boʻlib, ular ushbu sohani faol rivojlantirmoqda. Bir qator mamlakatlarda mahalliy standartlar joriy qilingan, masalan, Biznes uzluksizligini boshqarish tizimi milliy standarti (BAA), boshqa mamlakatlarda bu soha GDPR, DORA yoki AQShdagi Sorbeyn-Oksli qonunida boʻlgani kabi umumiy talablar bilan birlashtirilgan. Turli tashkilotlarda keng qoʻllaniladigan xalqaro ISO standartlari ham mavjud.
Rossiya uzoq vaqtdan beri mamlakat Markaziy bankining 242-P, 716-P va 787-P kabi davomiyligi va operatsion ishonchliligi boʻyicha tartibga soluvchi talablarni joriy qildi. Bu kompaniyalarga mumkin boʻlgan inqirozlarga tayyorgarlik koʻrishga yordam beradi. Soʻnggi yillar tajribasi, xususan, COVID-19 pandemiyasi biznesning davomiyligi tizimini joriy qilgan kompaniyalar qiyinchiliklarga nisbatan chidamliroq ekanligini isbotladi. Biroq Oʻzbekistonda biznesning davomiyligi madaniyati hali biznes muhitiga chuqur kirib bormagan va uning DNK qismiga aylanganicha yoʻq.
Sovet merosi
Oʻzbekistonda oʻtkazilayotgan xalqaro forumlarda spiker nutqida yoki shaxsiy suhbatlarda biznesning davomiyligi mavzusi qisqacha tilga olinadi. Shunisi eʼtiborga loyiqki, munozaralarda koʻpincha «Bizda bu bor, lekin xoʻja koʻrsinga» yoki «Rahbariyat bu masalaning muhimligini tushunmaydi» kabi iboralarga duch kelasiz. Baʼzi tadbirkorlar hatto xavflarni oldindan kamaytirishdan koʻra osonroq qabul qilinishi mumkinligiga ishonadi.
Biznesning davomiyligiga bunday munosabat tarixiy va madaniy kontekstga bogʻliq. Postsovet hududidagi koʻplab mamlakatlarda boʻlgani kabi Oʻzbekistonda ham anʼanaviy tarzda proaktiv rejalashtirish emas, balki yuzaga kelgan muammolarga munosabat bildirish madaniyati kuchli shakllangan. Bu sovet tuzumining merosi boʻlib, davlat iqtisodiyotda ustun rol oʻynagan, uzoq muddatli rejalashtirishda xususiy sektorni cheklagan. Biroq xorijiy kompaniyalar va mutaxassislar kelishi bilan vaziyat asta-sekin oʻzgara boshlaydi.
Kadrlar va qonunlar
Bilim va tajribaning yetishmasligi ham biznes davomiyligining tizimlarini rivojlantirishga sezilarli darajada toʻsqinlik qiladi. Bu soha ichki va tashqi xavf-xatarlarni chuqur anglashni talab qiladi va Oʻzbekistonda bunday baholashni amalga oshiradigan va tegishli strategiyalarni ishlab chiqadigan mutaxassislar hali yetarli emas.
Garchi baʼzi kompaniyalar ushbu masalaning muhimligini tan olishsa-da, davomiylik kompetensiya darajasi pastligicha qolmoqda, ayniqsa kichik va oʻrta korxonalar orasida.
Qoʻshimcha toʻsiq — meʼyoriy-huquqiy baza va davlat tomonidan qoʻllab-quvvatlanishning yoʻqligi. Koʻpgina mamlakatlarda reglamentlar korxonalarni risklarni boshqarishni amalga oshirishga undashda asosiy rol oʻynaydi.
Biroq Oʻzbekistonda kompaniyalarni davomiylik tizimlariga sarmoya kiritishga undaydigan majburiy talablar hozircha mavjud emas.
Markaziy bank kabi regulyatorlar hozirda boshqa ustuvor yoʻnalishlarga eʼtibor qaratmoqda va operatsion ishonchlilik tizimlarini ishlab chiqish bir necha yilga kechiktirildi.
Qimmat va qiyin
Moliyaviy qiyinchiliklar ham sezilarli taʼsir koʻrsatadi. Aksariyat kompaniyalar, ayniqsa, kichik va oʻrta kompaniyalar uchun davomiylik tizimini joriy etish qimmat va murakkab jarayon boʻlib tuyuladi.
Cheklangan moliyaviy resurslar ularni bunday strategiyalarni ishlab chiqishni kechiktirishga majbur qiladi.
Koʻpincha faqat xalqaro kompaniyalar, masalan, Beeline yoki sobiq «Ipotekabank» oʻzlarining bosh tashkilotlari talablariga rioya qilishadi va ushbu tizimlarni joriy qiladi.
Bu barcha toʻsiqlarga qaramay, soʻnggi yillarda ijobiy oʻzgarishlar boʻldi. Masalan, Alif kabi fintech kompaniyalari kreditlash jarayonlari va mijozlarga xizmat koʻrsatishni yaxshilash uchun sunʼiy intellektdan foydalangan holda risklarni boshqarishga innovatsion yondashuvlarni faol joriy qilmoqda. Ushbu harakatlar biznes barqarorligi muhimligini anglash ortib borayotganini taʼkidlaydi. Biroq Oʻzbekistondagi aksariyat kompaniyalar hali ham boʻlishi mumkin boʻlgan inqirozlarga qarshi himoyasizdir.
Nima qilish kerak
Biznes davomiyligi madaniyati korporativ muhitning ajralmas qismiga aylanishi uchun ushbu muammoning ahamiyati haqida xabardorlikni oshirish kerak. Professional hamjamiyatlari ushbu mavzuga koʻproq eʼtibor qaratishi, biznes-forumlarda va ommaviy axborot vositalarida yetuklik va biznes barqarorligining ahamiyati masalasi tez-tez koʻtarilishi kerak.
Normativ-huquqiy baza va talablarni yaratish vaqt talabi boʻlib, endilikda kompaniyalarda bunga tayyorgarlik koʻrish va oʻz yetukligini oshirish imkoniyati mavjud.
Oʻzbekistonda davomiylik madaniyatini rivojlantirish uzoq muddatli jarayon boʻlib, barcha tomonlar: biznes, davlat, taʼlim muassasalari va jamiyat ishtirokini talab qiladi. Faqatgina birgalikdagi saʼy-harakatlar Oʻzbekiston kompaniyalarini har qanday qiyinchiliklarga chidamli boʻlishiga yordam beradi, bu esa ularga nafaqat omon qolish, balki global raqobatda muvaffaqiyat qozonish imkonini beradi.
