Foyda bo’limi. O’zbekistonning qaysi aksiyalari investorlarga dividend olib keldi

«Toshkent» Respublika fond birjasida (RFB) dividendlar mavsumi yakunlandi. 2023-yilda O‘zbekistonda eng ko‘p sotilgan aksiyalarning o‘nta emitentidan yettita kompaniya dividendlar to‘lagan. O’tgan yili bo’lgani kabi, eng yuqori dividend daromadini kiyim-kechak bozori ulushlari ko’rsatdi. «Kursiv» ekspertlar bilan yana qanday dividend qog’ozlari investorlarni qiziqtirishi mumkinligini muhokama qildi.

Bank saxiyligi hali oldinda

Joriy yilda «Toshkent» Respublika fond birjasida xarid qilish bo‘yicha eng ommabop aksiyalar ro‘yxatini banklar boshqardi.

«O‘zsanoatqurilishbank» (SQB) aksiyalari birinchi yarim yillikda oldi-sotdi bitimlari soni bo‘yicha yetakchi bo‘ldi. O‘zbekistonning ikkinchi banki aktivlari bo‘yicha yana oddiy aksiyalar egalariga dividendlar to‘lamaydi va foydani faqat imtiyozli aksiyalar egalari bilan taqsimlaydi. Har bir aksiya uchun 4,37 so‘m (bozor narxidan 11,8%) to‘laydi. SQB tuzilmaviy moliya boshqarmasi boshlig‘i vazifasini bajaruvchi Sherzod Usmonov faqat imtiyozlar bo‘yicha dividendlar to‘lanishini quyidagicha izohlaydi: «O‘zsanoatqurilishbank hozirda transformatsiya va xususiylashtirish jarayonida. Bundan tashqari, sof foydani taqsimlash huquqi yangi egasiga o’tadi. Usmonovning so‘zlariga ko‘ra, boshqaruv strategik investorga o‘tkazilgandan so‘ng bankning moliyaviy ko‘rsatkichlari sezilarli darajada yaxshilanishini kutishimiz kerak. Shuni ham hisobga olish kerakki, birjadagi oddiy aksiyalarning joriy kotirovkasi nominal qiymatining deyarli yarmini tashkil etadi va bu kelajakda investorlarga juda yaxshi sarmoya kiritishi mumkin, deb hisoblaydi “O‘zsanoatqurilishbank» vakili. Uning ishonchi komilki, qimmatli qog’ozlar qiymati bankning sotish narxiga moyil bo’ladi va u birjadagi joriy narxdan ancha yuqori bo’lishi mumkin.

«Hamkorbank» (tuzilgan bitimlar soni bo‘yicha ikkinchi o‘rinda) davlatga tegishli bo‘lmasa-da, dividendlar to‘lash bo‘yicha xuddi shunday tartibga ega. Faqat «imtiyozli» aktsiyadorlar daromad olishlari mumkin bo’ladi. Ammo mablag’ miqdori juda kam – har bir qog’oz uchun 1,5 so’m (bozor narxidan 1,67%). Shunga qaramay, investorlar ushbu aktsiyalarni sotib olishda davom etmoqdalar, buning sabablaridan biri moliya institutini kapitallashtirish rejalari.

«Hamkorbank» aksiyadorlarining iyun oyida boʻlib oʻtgan yigʻilishida ustav kapitalini oshirish uchun taqsimlanmagan foydadan 215,55 milliard soʻm ajratish toʻgʻrisida qaror qabul qilindi. Bu shuni anglatadiki, har bir joriy aktsiyador bir xil turdagi ikkita qo’shimcha qimmatli qog’oz oladi. Qabul qilingan qaror emitentda qiziqish uyg’otadi, bu nafaqat bitimlar sonida, balki kotirovkalarda ham aks etadi. 7 avgust holatiga ko‘ra, bankning oddiy qog‘ozlari may oyining boshiga nisbatan deyarli 1,5 baravar qimmatlashgan.

Fond birjasidagi bitimlar soni boʻyicha birinchi oʻntalikka «Ipoteka-bank» va «Ipak yoʻli» ham kiradi. Birinchisi faqat imtiyozlar egalariga to’langan – 0,25 so’m yoki bozor narxining 6,4 foizi. «Ipak yo‘li» hamma bilan bo‘lishishga qaror qildi – har bir qog‘oz uchun 0,79 so‘m. Oddiy aktsiyalarning daromadliligi o’rtacha – bozor narxining 2,7%.

Satori IB Group tahlilchisi Yevgeniy Shapovalov ayrim banklar tomonidan oddiy aksiyalar bo‘yicha dividendlar to‘lanmayotgani haqida shunday fikr bildiradi: «Bu moliyaviy institutlarning aksiyalarini yoqimsiz qilib qo‘ymaydi. Dividend siyosati to’g’risida qaror qabul qilishda har qanday kompaniya har doim tanlovga ega: sof foydani dividendlar shaklida taqsimlash yoki aktsiyadorlar qimmatli qog’ozlari qiymatini oshirish shaklida daromad olishlari uchun biznesni yanada rivojlantirishga qayta investitsiya qilish. Unga ko‘ra, “O‘zsanoatqurilishbank», «Hamkorbank» va «Ipoteka-bank»ning biznes modellari oxirgi mezonga javob beradi. Shapovalovning fikricha, yaqinda Ipoteka-bankning davlatdan Vengriya OTP guruhiga o‘tishi va «O‘zsanoatqurilishbank»ni xususiylashtirish rejalari ularning biznes modellariga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi, ularni yanada bozorga chiqaradi, bu esa uzoq muddatli istiqbolda banklar qiymatining sezilarli o‘sishiga olib keladi va dividend to’lovlarining etishmasligini qoplaydi.

Aktsiyalari eng ko’p sotib olingan o’ntalikka kirgan moliya sektorining yana bir vakili Kapital Sug’urta kompaniyasidir. Birjada olti oy ichida oddiy aksiyalar bilan 7000 ta bitim tuzildi. Sug’urta kompaniyasi dividendlarni faqat imtiyozli egalariga to’lagan. Ular bilan oxirgi oldi-sotdi bitimi 2019 yilda qayd etilganligi sababli, foydani bozor qiymatiga qarab hisoblash mumkin emas. Nominal narxga nisbatan u 15% ni tashkil etdi.

Dividendli va dividendsiz ishlab chiqaruvchilar

Iyun oyi oxirida «O‘zmetkombinat» aksiyadorlik jamiyati oddiy aksiyalar uchun 683,35 so‘m, imtiyozli aksiyalar uchun 300 so‘m to‘lashga qaror qildi. Shuni hisobga olish kerakki, tashkilot 2022 yilning to‘qqiz oyida oddiy qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha dividendlar to‘lab bo‘lgan (har bir aksiya uchun 528,62 so‘m). Yil davomida har bir aksiya uchun 1211,97 so‘m bo‘lib, bozor bahosining 13,5 foizini tashkil etadi. Kompaniyaning 2024 yilga kelib ishlab chiqarish quvvatini ikki baravar oshirish rejalarini hisobga olsak, kelajakda dividendlar o‘sishiga umid qilishimiz mumkin.

Aksiyalari eng ko’p sotilgan o’ntalikka kirgan yana ikkita sanoat korxonasi – «Kvarts» va «Qizilqumsement«. Va ular bir necha yillardan beri dividendlar yo’qligi bilan investorlar xafsalasini pir qilishmoqda. Shisha zavodiga kelsak, mutaxassislar bu holatni moliyaviy ko’rsatkichlarning pastligi bilan bog’lashadi. 2023 yil uchun yarim yillik hisobot e’lon qilinganidan so’ng emitent aksiyalari deyarli uchdan biriga arzonlashdi. Olti oy davomida korxona 13,9 milliard so‘m zarar ko‘rdi.

Moliyaviy ko‘rsatkichlar bo‘yicha «Qizilqumsement» yaxshi natijalarga erishmoqda. Birinchi yarim yillikda tushum 909,48 mlrd. Sof daromad ikki baravar oshdi va 222,51 milliard so’m tashkil etdi, ammo o’tgan yili daromad deyarli 10 foizga kamaydi.

Ikkala kompaniya ham shaxsiy qoʻllarga oʻtgan (Kvarts bu yil, «Qizilqumsement» esa 2021 yilda sotilgan). Satori IB Group tahlilchisi Konstantin Magkaevning fikricha, respublika kompaniyalari har doim ham aniq dividend siyosatiga ega emas, chunki investorlar bilan o’zaro hamkorlik amaliyoti sust rivojlangan. Shuning uchun kelajakdagi to’lovlar bo’yicha ob’ektiv prognozlar qilish qiyin. Boshqa tomondan, xususiylashtirish korporativ boshqaruvni rivojlantirishga va biznes jarayonlarini ilg‘or bozor amaliyotiga moslashtirishga hissa qo‘shsa, ijobiy ta’sir ko‘rsatishi mumkin. «Biz qisqa muddatda xususiylashtirish dividendlar to‘lash bo‘yicha yondashuvlarni o‘zgartirishga yordam bermaydi. Biroq o‘rta va uzoq muddatda ikkala kompaniya ham o‘z aktsiyadorlariga barqaror dividend daromadini ta’minlay oladi deb umid qilamiz», — deya xulosa qildi Konstantin Magkayev.

Savdo dividendlar dvigatelidir

Joriy yilda respublikaning dividend aristokrati maqomi O‘zbekiston Respublika tovar-xom ashyo birjasi (O‘zRTXB) tomonidan tasdiqlandi. Kompaniya o‘z aksiyalari bo‘yicha 2,3 ming so‘m to‘lagan, bu o‘tgan yilga nisbatan qariyb 40 foizga ko‘pdir. Aktsiyadorlar o’zlarining qimmatli qog’ozlari bo’yicha daromadning 11,3 foizini oldilar. Bu birja o’zining sof foydasining asosiy qismini ushbu maqsadlarga yo’naltirayotgan birinchi yil emas (2022 yil natijalariga ko’ra – 87,21%).

«Toshkent» RFBning eng ko‘p sotiladigan o‘nta aksiyasidan eng yuqori dividend daromadini «Chilonzor buyum savdo komplеksi» bozori aksiyalari ko‘rsatdi. To’g’ri, bu bir yil oldingiga qaraganda pastroq bo’lib chiqdi, ammo bu tushunarli: yil davomida bozor aktsiyalari narxi 80% ga oshdi. Shunday qilib, 2022 yilda hisoblangan dividendlar bozor qiymatining 23,1 foizini, 2023 yilda esa 16,4 foizni tashkil etdi. Shu bilan birga, to’langan summa yiliga bir aksiya uchun 0,23 so’mdan deyarli 0,3 so’mga (+30%) o’sdi.

Kelajakdagi dividendlar istiqbollari

Sherzod Usmonovning fikricha, kelajakda dividendlar olish uchun O‘zRTXB aktsiyalari ham yaxshi narx dinamikasiga ega bo‘lgan aksiyalarni diqqat bilan ko‘rib chiqish kerak. Uning fikricha, bu lavozim o’z vaqtida ochilgan taqdirda qo’shimcha imtiyozlar olish imkonini beradi. Bundan tashqari, Usmonov IPOga chiqayotgan istiqbolli kompaniyalar sifatida baholaydi. «Ular orasida joriy yil oxirigacha IPO oʻtkazishni rejalashtirgan “Oʻzbektelekom» ham bor. Oxirgi bir necha yil ichida o‘sib borayotgan moliyaviy natijalarni ko‘rsatayotgan Navoiy va Olmaliq kon-metallurgiya kombinatlari kabi gigantlar haqida ham gapirish mumkin, – deydi u.

Yevgeniy Shapovalov NKMK va AGMKga ham e’tibor qaratdi, biroq u ularga «O’zbekneftgaz»ni qo’shib oldi. “Kompaniyalar hozirda xususiylashtirishga tayyorgarlik ko’rmoqda, ammo ular allaqachon barqaror dividend siyosati va yaxshi moliyaviy ko’rsatkichlarga ega. Ayni paytda dividendlarning asosiy qismi byudjetga o’tkazilmoqda. Xalq IPO doirasida xususiylashtirishning hozirgi bosqichida ushbu kompaniyalarning faqat minoritar ulushlari (ustav kapitalining 2% ga yaqini) sotilishi sababli, ular byudjetni to’ldirish uchun sof foydaning katta qismini dividendlar to’lashda davom etishlari mumkin. Bu, jumladan, minoritar aktsiyadorlar uchun ham foydali bo’ladi, – xulosa qiladi Shapovalov.