O‘zbekistonda kriptovalyuta sotib olishning qanday yo‘llari bor
O‘zbekistonda 2023-yil 1-yanvardan boshlab kriptovalyuta sotib olish yoki sotish faqat respublikada litsenziyalangan platformalarda ruxsat etiladi. Bu haqda Istiqbolli loyihalar milliy agentligi (ILMA) saytida xabar berildi. 2024-yil fevral oyi boshida O‘zRda ikkita kriptobirja va 10 ta kriptodo‘kon ishlashga ruxsat oldi. «Kursiv» O‘zbekistonda qanday kriptovalyutalarni sotib olish mumkinligi va bunda nimalarga e’tibor berish kerakligi haqida mutaxassislar bilan suhbatlashdi.
Sotib olish uchun ro’yxatdan o’tish kerak
«Kursiv» jurnalisti aniqlaganidek, O‘zbekistonda rasman kriptovalyuta sotib olish juda oson. Xarid qilish jarayoni do’kon yoki birjaga qarab farq qilishi mumkin, ammo ba’zi umumiy fikrlar mavjud. Lockton Hub kriptodepozitariysi asoschisi va fanlar doktori Aleksey Yakovenko quyidagilarni taʼkidladi: “Oʻzbekistonda kriptovalyuta sotib olish uchun xaridor provayder platformasining identifikatsiyalangan foydalanuvchisiga aylanishi kerak, buning uchun u KYC (Know Your Customer — O‘z mijozingizni biling) orqali oʻtishi kerak. Jarayonning xususiyatlari va o‘ziga xos shartlari xizmatlarni taqdim etuvchi provayderga bog‘liq. Keyinchalik, foydalanuvchi provayder platformasida sotib olish mumkin bo‘lgan kriptoaktivlarni provayder tomonidan belgilangan shartlar va narxda yoki bozor sharoitlaridan kelib chiqqan holda sotib olishi mumkin».
Masalan, 2019-yildan buyon O‘zbekistonda litsenziyalangan UzNex kriptobirjasini olaylik. Endi platformada o‘zbek so‘mlariga 10 xil kriptovalyuta, jumladan Bitcoin yoki Ethereum sotib olishingiz mumkin. Xarid qilishni boshlash uchun siz platforma veb-saytida ro‘yxatdan o‘tishning to‘rt bosqichidan o‘tishingiz kerak. Birinchi bosqichda sizdan foydalanish shartlari, maxfiylik siyosati bilan tanishishingiz va ma‘lumotlarni qayta ishlashni tasdiqlashingiz so‘raladi. Keyingi bosqichda O‘zbekiston fuqarolari birja platformasiga OneID orqali kirishlari mumkin. Bu O‘zbekistondagi Yagona identifikatsiya tizimi bo‘lib, foydalanuvchilarning davlat organlari va tijorat tashkilotlarining turli veb-saytlari va portallariga kirishi uchun mo‘ljallangan. OneID uchun id.egov.uz sayti orqali murojaat qilishingiz mumkin.
Ro’yxatdan o’tishning ikkinchi bosqichida siz KYC protsedurasidan o‘tishingiz kerak. Skanerlash kerak bo’lgan ekranda QR kodi paydo bo’ladi. Tizim pasportingizni suratga olishni, keyin esa shaxsiy old rasmni olishni taklif qiladi. Uchinchi qadam telefon raqamini autentifikatsiya qilishni o’z ichiga oladi. Qo’shimcha xavfsizlik uchun to’rtinchi qadam ham mavjud – Google Authenticator orqali autentifikatsiya. Bu tasodifiy parol yaratadigan dastur. Siz uni ilovalar do’konlaridan yuklab olishingiz va tizimga kirish uchun foydalanishingiz mumkin.
O‘zbekistonda birjalardan tashqari kriptodo‘konlar ham ishlaydi. Masalan, Paynet-Crypto do‘koni bosh direktori Ulug‘bek Muslimov uning marketda ikki turdagi kriptoaktivlarni sotib olish yoki sotish, shuningdek jo‘natish yoki qabul qilish imkoniyati bor dedi. Bular qatoriga USDT (stablecoin) va TRX (blokcheyn tarmoqlariga USDT o‘tkazmalarini amalga oshirish uchun kerak) kiradi. USDTga urg‘u berilgan shunga o’xshash shartlar boshqa do‘konlarda ham mavjud.
O‘zbekistonda kriptovalyuta xarid qilish va to‘lov usullari
O‘zbekistonda kriptovalyuta uchun to‘lov usuli sifatida milliy valyuta so‘m qabul qilinadi, shuningdek, bir qator hollarda, masalan, kriptovalyutani mamlakatning norezidenti sotib olmoqchi bo‘lsa, bank xizmatlari orqali chet el valyutasiga sotishga ruxsat beriladi. Aniq qoidalar amaldagi qonunchilik talablariga muvofiq provayder tomonidan belgilanadi, deb aytdi Aleksey Yakovenko.
Ulug‘bek Muslimov so‘zlariga ko‘ra, O‘zbekistonda kriptoaktivlarni xarid qilish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatuvchi Paynet-Crypto do‘koni Humo va Uzcard kartalari bilan ishlaydi. Kelajakda platforma xalqaro kartalarni ulashni rejalashtirmoqda.
E’tibor bering, har bir alohida holatda har bir platforma uchun barcha mavjud variantlar aniqlanishi kerak. Masalan, UzNex birjasida O‘zbekiston fuqarolari tizimga kirgandan so‘ng kriptovalyutani faqat so‘mga sotib olishlari mumkin. Lekin buning uchun siz Uzcard yoki Humo kartalari orqali birjadagi hisobingizga pul o’tkazishingiz kerak. Minimal depozit 10 ming so‘mni tashkil qiladi. Ammo buning uchun komissiya mavjud. Masalan, Uzcard hisobvarag’ini 20 mingga to’ldirish uchun komissiya 140 so’m yoki 0,7 foizni tashkil qiladi. Humo uchun to’lov kamroq – 0,5%. Pulni istalgan kartadan yechib olish 0,5% + 1 ming so‘mni tashkil qiladi. Kriptoaktivlarni sotib olishdan oldin, «Hamyon» bo’limida har bir kriptovalyuta uchun issiq hamyonni yaratishingiz kerak.
O‘zbekistonda kriptovalyuta sotib olishda soliq va qonuniy cheklovlar haqida
Lockton Hub vakili Aleksey Yakovenko Oʻzbekiston prezidentining qaroriga tayanib shunday dedi: «Yuridik va jismoniy shaxslarning kriptoaktivlar aylanmasi bilan bog‘liq operatsiyalari, jumladan, norezidentlar tomonidan amalga oshiriladigan operatsiyalar soliq solinadigan obyekt hisoblanmaydi, mazkur operatsiyalar yuzasidan olingan daromadlar esa soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar bo‘yicha soliq solinadigan bazaga kiritilmaydi».
Ulug‘bek Muslimov cheklovlar haqida gapirib, Istiqbolli loyihalar milliy agentligi tomonidan litsenziyalangan tashkilot bo‘lsa, jismoniy shaxs uchun kriptoaktivlarni sotib olishda hech qanday cheklovlar yo‘q dedi. Hozir litsenziyaga ega bo‘lgan platformalar qatoriga Paynet-Crypto, Cryptocorp, Crypto Market va boshqa tashkilotlar kiradi. To‘liq ro‘yxatini ILMA saytida topishingiz mumkin.
Oʻzbekistonda kriptovalyutani sotib olish va sotish qiyin boʻlmasa-da, har bir holatda qoʻshimcha qoidalar boʻlishi mumkin. Masalan, oy oxirida UzNex birjasi o‘z mijozlariga schyot-faktura beradi, unda xizmatlar narxi (sotib olish-sotish va boshqa operatsiyalar uchun komissiya) ko‘rsatiladi. Hujjatlarni soliq to’lovchining shaxsiy kabinetida topishingiz va imzolashingiz mumkin. Ushbu funktsiya elektron soliq xizmatlari my.soliq.uz veb-saytida mavjud.
Eslatib o‘tamiz, O‘zbekistonda birja va kriptodo‘konlardan tashqari kriptodepozitariylar ham mavjud. «Kursiv» avvalroq ushbu tashkilotlar kompaniyalarga o’z loyihalari uchun resurslarni jalb qilishda qanday yordam berishi haqida yozgan edi.
