Raqobat kuchaydi: nega tovar-xomashyo birjasida savdo hajmining o‘sishi sekinlashdi
O‘zbekiston Respublika tovar-xomashyo birjasida (O‘zRTXB) savdo hajmining o‘sishi sekinlashdi. 2023-yilda barcha platformalar bo‘yicha tranzaksiyalar hajmi 146,8 trillion so‘mni tashkil etdi, bu o‘tgan yilga nisbatan deyarli 7 foizga ko‘pdir. Biroq, 2022 yilda o’sish ko’proq bo’ldi – 58,4% ga. Savdo maydonchasi bosh brokeri Islombek Ibrogimov 23 fevral kuni boʻlib oʻtgan matbuot anjumanida ushbu pasayish sabablari haqida gapirdi.
Birja vakili bu tendentsiya bir qator sabablarga ko’ra kuzatilayotganini tushuntirdi. Birinchidan, pandemiyadan keyin ishbilarmonlik muhitining tiklanishi tufayli 2022 yilda kuchli o‘sish kuzatildi. 2023-yildagi pasayishning asosiy sababi birjadagi tovarlar narxining 2022-yilga nisbatan pasayishi hisoblanadi. O‘zRTXB umumiy aylanmasining asosiy ulushini birja savdolari (103,9 trillion so‘m) tashkil etib, 4,1 foizga o‘sgan bo‘lsa, 2022-yilda o‘sish 35,2 foizni tashkil etdi.
«Deyarli barcha toifadagi yuqori likvidli tovarlar boshlang‘ich bahoda sotildi. Birjadagi asosiy mahsulotlardan biri paxta hisoblanadi. 2022-yilda paxta narxi bir tonna uchun 35 million so‘mga yetgan bo‘lsa, 2023-yilda bu narx 19 million so‘mga tushdi. Paxta O‘zbekiston birjasining asosiy tovarlaridan biri hisoblanadi (birja savdolarining 10 foizigacha). Raqobat kuchayganligi sababli sement narxi ham tushib ketdi», – deydi Islombek Ibrogimov.
Uning soʻzlariga koʻra, bundan 3-4 yil avval Oʻzbekistonda toʻrtta yirik sement zavodi boʻlgan boʻlsa, hozir respublikada ularning soni 36 taga yetdi. Ularning baʼzilari ancha yirik va, masalan, «Ohangaronsement» va «Qizilqumsement» bilan raqobatlasha oladi. Ana shunday gigantlardan biri o‘tgan yili Samarqand viloyatida Xitoy sarmoyasi ishtirokida ochilgan – Hengyuan Cement.
Ibrogimovning tushuntirishicha, O‘zRTXBda 100 dan ortiq turdagi sement sotiladi. 2022-yilda oʻrtacha narx bir tonna uchun 650-670 mingga yetgan boʻlsa, 2023-yilda 500-550 mingga tushdi.
Birja vakili narxlari tushib ketgan oziq-ovqat mahsulotlariga ham e’tibor qaratdi. Bu tendentsiya, masalan, paxta yog’iga ta’sir qildi. Uning qiymati 2022-yilda 16 ming, 2023-yilda esa 12 mingtaga yetdi. Bu pasayish paxta chigiti tannarxining pasayishi hisobiga qayd etildi.
Eslatib o‘tamiz, O‘zRTXBda birja savdolaridan tashqari davlat xaridlari va raqamlar savdosi ham amalga oshiriladi.
Avvalroq «Kursiv» 2023-yilda avtomobil raqamlarini sotish bo‘yicha bitimlar miqdori 30,2 foizga oshgani haqida yozgan edi. Jami 396,1 milliard so‘mga 87 ming donadan ortiq avtomobil raqamlari sotildi.
