«Narxdan qadr-qiymatgacha. Barqaror rivojlanish uchun iqtisodiyotni transformatsiya qilish»: ESG bo‘yicha birinchi «Kursiv» forumi qanday o‘tdi
4-iyul kuni «Kursiv Uzbekistan» Hyatt Regency Tashkent mehmonxonasida birinchi ESG forumini o‘tkazdi. Tadbir «Narxdan qadr-qiymatgacha. Barqaror rivojlanish uchun iqtisodiyotni transformatsiya qilish» deb nomlangan bo‘lib, to‘rtta panel sessiyasidan iborat bo‘ldi. Ekspertlar, hukumat va biznes vakillari barqaror rivojlanish yo‘nalishlarini muhokama qildilar.
Forumni nashrning bosh muharriri va direktori Anastasiya Novikova ochib berdi. Uning soʻzlariga koʻra, aksariyat davlatlar yashil iqtisodiyotga oʻtmoqda. Birinchi qatorda Skandinaviya davlatlari joylashgan. Ular ESG tamoyillari fuqarolarning moddiy farovonligi va ijtimoiy xavfsizligini yaxshilashi mumkinligini aniq ko‘rsatdi.
«Agar O‘zbekiston haqida gapiradigan bo‘lsak, menimcha, mamlakatda ESGda mintaqaviy yetakchi bo‘lish uchun hamma narsa bor», dedi Novikova. Barqaror rivojlanish tamoyillarini hayotga tatbiq etish salbiy tendentsiyalar ta’sirini yumshatishga yordam beradi. Bu havo ifloslanishi bilan bog‘liq vaziyatni yaxshilashni o‘z ichiga oladi», dedi u.
«Oʻzbekiston hozirdanoq sarmoya jalb etish boʻyicha a’lo darajada ish olib bormoqda. ESG tamoyillarining joriy etilishi bu yo‘nalishda ko‘proq ishlarni amalga oshirishga yordam beradi», deya qo‘shimcha qildi «Kursiv» bosh muharriri.
Birinchi sessiya: davlat va biznes yashil iqtisodiyotni qanday rivojlantirmoqda
Forum dasturida birinchi bo‘lib «Hamma narsada tozalik: ekologik tozalik biznesni rivojlantirish vositasi sifatida» sessiyasi o‘tdi. Mutaxassislar biznes hamjamiyati yashil iqtisodiyotni shakllantirishga qanday hissa qo‘shayotganini muhokama qildi. Bu jarayonni tadbirkorlarsiz amalga oshirib bo‘lmaydi, dedi Yashil transformatsiya va iqlim o‘zgarishiga moslashish milliy markazi direktori, O‘zbekiston Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vaziri maslahatchisi Suna Park.
«Yashil iqtisodiyotni shakllantirish va iqlim oʻzgarishiga qarshi kurashda xususiy sektor ishtirokisiz innovatsiyalar haqida gapirish oʻrinli emas. Rivojlanishi mumkin bo‘lgan hamma narsa faqat yuqoridan pastgacha borishi kerak degan fikr bor edi. Ammo hozir bu noto‘g‘ri yondashuv», dedi Suna Park.
Uning soʻzlariga koʻra, bugungi kunda deyarli barcha muhim qarorlar boʻyicha, xoh strategiyani shakllantirish, xoh qonunni ishlab chiqish boʻladimi, vazirlik doimo tashkilotlar bilan hamkorlik qiladi.
«Biz hozir juda yuqori faollikni ko‘ryapmiz. Vazirlikka kuniga 100 ga yaqin murojaatlar tushsa, 50 – 60 foizga yaqini biznesdan bo‘ladi. Biroq biz hali ham [kompaniyalar bilan] o‘zaro munosabatlarning to‘g‘ri va samarali mexanizmlarini yaratish ustida ishlayotgan bosqichdamiz. Tan olishim kerak, afsuski, xususiy sektorning hammasi ham ESGni ilgari surish uchun samimiy niyat bilan maqtana olmaydi», dedi vazir maslahatchisi.
Uning qoʻshimcha qilishicha, yirik kompaniyalar «yashil iqtisodiyot tamoyillarini bir yilda amalga oshira olmaydi», chunki bu katta hajmdagi investitsiyalarni talab qiladi. Davlat «xususiy sektorga qanday ishlashni buyurmasligi» kerak, lekin asosiy talablarni ishlab chiqishga qodir. O‘zbekistonda ESG kabi tushuncha allaqachon me’yoriy hujjatlarga kiritilgan.
Suna Park, shuningdek, O‘zbekistonning 2030-yilga borib issiqxona gazlari emissiyasini YaIM birligiga 35 foizgacha kamaytirish rejalariga ham izoh berdi.
«O‘zbekgidroenergo» aksiyadorlik jamiyati transformatsiyalarni amalga oshirish boshqarmasi boshlig‘i Pahlavon Nurmatov ESG tamoyillarini joriy etish tajribasi haqida gapirdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, atigi bir yarim yil avval kompaniyada bu qisqartma nimani anglatishini hech kim tushunmagan. Qisqa vaqt ichida xodimlar va rahbariyat katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlashga va bir qator maslahatchilarni jalb qilishga majbur bo‘ldi. Natijada «O‘zbekgidroenergo» o‘z tarixidagi birinchi barqaror rivojlanish reytingini oldi.
Hozirgi kunda tashkilot uzoq muddatli ekologik strategiya va yetkazib beruvchilarga qo‘yiladigan talablar ro‘yxatini tayyorlamoqda.
«Biz yashil ta’minot zanjirlari uchun talablarni yaratamiz. Qurilish pudratchisini yollagan kompaniya yetkazib beruvchidan ESG tamoyillarini amalga oshirish bo‘yicha ma’lumotlarni so‘rashi mumkin bo‘ladi”, deb tushuntirdi Nurmatov.
«ACWA Power» kompaniyasining O‘zbekistondagi rahbari Jon Zaydining so‘zlariga ko‘ra, yashil iqtisodiyotni rivojlantirishga investitsiya odatlarining o‘zgarishi yordam beradi: bozor ishtirokchilari ESGni amalga oshirish zaruriyatiga boshqacha munosabatda bo‘lishlari kerak.
Agar ACWA Power haqida gapiradigan bo‘lsak, ESG tamoyillari kompaniya strategiyasining bir qismidir. Tashkilot 12 davlatda faoliyat yuritadi. Shu bilan birga, O‘zbekiston investitsiyalar hajmi bo‘yicha ACWA Power mavjud bo‘lgan ikkinchi mintaqa hisoblanadi, shuning uchun respublika strategik hamkor sifatida ko‘riladi.
CAIER institutining ESG konsalting direktori Aygerim Ospanova ushbu tamoyillar Qozog‘istonda qanday amalga oshirilayotgani haqida gapirib berdi.
«O‘zbekistonda bo‘lgani kabi Qozog‘istonda ham 2023-yilgacha ESGdan foydalanish ixtiyoriy edi. O‘tgan yilning fevral oyida 2060-yilgacha uglerod neytralligiga erishish strategiyasi qabul qilingan edi. Endilikda korxonalar yil oxirigacha yo‘l xaritasi qabul qilinishini kutmoqda», deydi Ospanova.
Uning qoʻshimcha qilishicha, 2024-yildan boshlab Qozogʻistondagi moliyaviy institutlar ESGni amalga oshirish boʻyicha ma’lumotni ixtiyoriy ravishda taqdim etishi mumkin. Kelgusi yildan boshlab bu majburiy bo‘ladi.
Forumning birinchi sessiyasida yana bir ma’ruzachi «Huawei» texnologiya kompaniyasining O‘zbekistondagi direktori o‘rinbosari Suli Gayrat bo‘ldi. U ESG tamoyillari tashkilotlarda qanday amalga oshirilayotgani haqida gapirdi.
«Huawei’da ESG kompaniyaning umumiy rivojlanish strategiyasiga kiritilgan. Bu tamoyillar mahsulot ishlab chiqarish, logistika va xizmat ko‘rsatish bosqichlarida hisobga olinadi», deya tushuntirdi Gayrat.
«Xitoyning xalqaro hamjamiyat oldida atrof-muhitga emissiya bo‘yicha majburiyatlari bor. Ushbu majburiyatlar mintaqalar bo‘yicha bo‘lingan va har bir mintaqada ishlab chiqarish gigantlari bu yo‘nalishda yetakchi rol o‘ynaydi», dedi u.
Ikkinchi sessiya: ESGni amalga oshirish uchun tadbirkorlarga nima kerak
«Pulni qayerdan kutish kerak: ESG’ni rivojlantirishda xalqaro rivojlanish institutlarining roli» forumining ikkinchi sessiyasini AmCham Uzbekistan assotsiatsiyasi ijrochi direktori Tatyana Bystrushkina ochdi.
«Bizning ESG qo‘mitamiz taxminan besh yil oldin, ehtimol O‘zbekiston hukumati yashil iqtisodiyotni rivojlantirish siyosatini ishlab chiqishni boshlaganidan ham ertaroq tuzilgan. Nega? Chunki bizning kompaniyalarimiz xalqaro va ESG standartlari allaqachon Evropa va AQShda qo‘llaniladi», dedi Bystrushkina.
Uning qoʻshimcha qilishicha, Oʻzbekistonda ESG sektorini rivojlantirish uchun iqtisodiyot tarmoqlarida emissiyalarni kamaytirish strategiyasi va bank sektorida ushbu tamoyillarni amalga oshirish qoidalari zarur. Kerakli qisqa muddatli chora-tadbirlar qatorida Bystrushkina xalqaro yashil sertifikatlarni chiqarish va AQSh va Yevropa Ittifoqi bilan birgalikda kreditlash mexanizmi bo‘yicha shartnoma tuzish haqida gapirdi. Bundan tashqari, ma’ruzachining so‘zlariga ko‘ra, chiqindilarni utilizatsiya qilish bo‘yicha ma’lumotlar bazasini yaratish va mehnatni muhofaza qilish bo‘yicha me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish maqsadga muvofiqdir.
Xorijiy investorlar kengashi rahbari G‘olib Xoljigitov 2019-yilda Oʻzbekistonda 2030-yilgacha yashil iqtisodiyotni rivojlantirish boʻyicha qaror qabul qilinganini eslatdi. Uning doirasida issiqxona gazlari chiqindilarini kamaytirish va qayta tiklanadigan energiya ishlab chiqarish quvvatlarini oshirish rejalashtirilgan.
Xoljigitovning aytishicha, mahalliy bozor xorijiy investorlar uchun ochiq. Ayniqsa, energetika sohasida.
Osiyo taraqqiyot banki (OTB) katta iqtisodchisi Begzod Jalilov bank O‘zbekistonning yashil iqtisodiy transformatsiyasini har tomonlama qo‘llab-quvvatlashini ma’lum qildi. Biroq ma’ruzachi Greenwashing xavfini esladi (tashkilotlar bu orqali iste’molchilarni o‘zlarining ekologik tozaligi haqida aldashadi).
“Biz ESGga osonlikcha ishonmaymiz, сhunki biz bilamizki, AQSH va boshqa mamlakatlarda Greenwashing uchun ESG ishlatgan kompaniyalar bor edi», deydi Jalilov.
OTB hozirda O‘zbekiston hukumati bilan yashil yuvish xavfini kamaytiradigan me’yoriy hujjatlar ustida ishlamoqda. Bundan tashqari, bank energiya samaradorligini oshirish bo‘yicha mahalliy loyihalarni qo‘llab-quvvatlaydi.
Keyingi so‘zga O‘zbekiston Istiqbolli loyihalar milliy agentligi kapital bozorini rivojlantirish departamenti maslahatchisi Sardor Koshnazarov berildi. U yashil obligatsiyalar sohasida tartibga solish mexanizmini ishlab chiqish haqida gapirdi.
«Bunday mexanizm allaqachon mavjud. Davlat korxonalari va xususiy kompaniyalar yashil obligatsiyalar chiqarishi mumkin», dedi Koshnazarov.
Nihoyat, «ACWA Power» kompaniyasining Markaziy Osiyo bo‘yicha vitse-prezidenti va moliyaviy direktori Ahsen Said sessiya davomida kompaniya bir qator yo‘nalishlarda ish olib borayotganini ta’kidladi.
«Kompaniyamiz ishlab chiqarish samaradorligini oshirish va energiya ishlab chiqarish quvvatlarini ko‘mirdan gazga o‘tkazish kabi bir qator loyihalar bilan shug‘ullanadi», deb tushuntirdi «ACWA Power» vakili.
Uning so‘zlariga ko‘ra, kompaniya O‘zbekistonda inson kapitalini rivojlantirish, xususan, mahalliy oliy o‘quv yurtlarining eng yaxshi bitiruvchilari va talabalarini tayyorlash bo‘yicha loyihalarni amalga oshirmoqda.
Uchinchi sessiya: ESG qaror qabul qilishga qanday ta’sir qiladi
«ESG amaliyotlarining qarorlar qabul qilish jarayoniga ta’siri» sessiyasida korporativ boshqaruv amaliyotiga rioya qilish masalalari muhokama qilindi. EY Uzbekistan’ning barqaror rivojlanish va iqlim o‘zgarishi xizmatlari departamenti katta maslahatchisi Kamila Salixbayeva hududlarni malakali rivojlantirish va xavflar haqida gapirdi.
«Avvalo, kompaniyalar iqlim bo‘yicha kun tartibini belgilaydigan qo‘mitalar siyosati haqida o‘ylashlari kerak», deb tushuntirdi Salixbaeva.
Uning soʻzlariga koʻra, ushbu sohadagi xatarlarni boshqarish uchun mas’uliyat sohalarini aniqlash va ularni boʻlimlar oʻrtasida toʻgʻri taqsimlash zarur. Bundan tashqari, ESG sohasidagi xodimlarning savodxonligini oshirish kerak.
«Kapitalbank» boshqaruvi a’zosi Oksana Lindina ESG tamoyillarini amalga oshirish amaliyoti haqida gapirdi.
«Biz ko‘plab ijtimoiy rivojlanish tadbirlarini o‘tkazamiz. Shunday qilib, biz avlod maktab o‘quvchilari uchun kasbga yo‘naltirish dasturini amalga oshirmoqdamiz», dedi Lindina. Shuningdek, u moliyaviy savodxonlikni oshirish va yoshlar amaliyotini o‘tkazish bo‘yicha loyihalarni misol tariqasida keltirdi.
Bundan tashqari, «Kapitalbank» inklyuzivlik dasturini amalga oshirmoqda. Bankda nogironligi bo‘lgan 67 nafar xodim ishlaydi. Yil oxirigacha yana 30 nafardan ortiq imkoniyati cheklangan fuqarolarni ishga qabul qilish rejalashtirilgan.
Tashkilot bir qator sport federatsiyalarini qo‘llab-quvvatlaydi.
Coca-Cola kompaniyasining Markaziy Osiyoda hukumat bilan aloqalar, kommunikatsiyalar va barqaror rivojlanish bo‘yicha direktori Nazi Aripdjanovaning nutqi atrof-muhitni muhofaza qilish tashabbuslariga bag‘ishlandi.
«2007 yilda biz o‘n yil ichida butun dunyo bo‘ylab ishlatgan suvimizning 100 foizini qaytarishni maqsad qilganmiz. 2015-yilda bu vazifani muddatidan ikki yil oldin bajardik», deydi Aripdjanova.
Coca-Cola vakilining qo‘shimcha qilishicha, kompaniya suv kanallarini ta’mirlash, yomg‘ir suvini yig‘ish va zamonaviy sug‘orish tizimlarini joriy etish bilan shug‘ullanadi.
“Keyinchalik biz strategiyani qayta koʻrib chiqdik, chunki suv tanqisligi boʻlgan hududlarga har doim ham suv qaytarilmaydi», deya tushuntirdi Aripdjanova.
Endi Coca-Cola suvni faqat uning tanqisligi katta bo‘lgan joylarga qaytaradi. Bunday joylarni aniqlash uchun ma’lumotlar tahlili har uch yilda bir marta amalga oshiriladi.
Sessiyada so‘nggi ma’ruzachi SAG Group HR direktori Olesya Semenyak bo‘ldi. Korxona gilam ishlab chiqaradi.
«Bizda chiqindisiz ishlab chiqarish bor. Qolgan iplarni to‘r ishlab chiqaruvchilarga sotamiz; biz ishchilarimizga nuqsonli gilamlarni arzon narxda sotamiz. Biz chiqindilarni kanalizatsiyaga tashlamaymiz, atmosferaga chiqindilar yo‘q, biz hech narsani ifloslantirmaymiz. Mahsulotlarimiz tarkibida og‘ir metallar yo‘qligini ko‘rsatadigan sinov natijalari ham bor», dedi Semenyak.
To‘rtinchi sessiya: OAVni ESGga jalb qilish
Forumning to‘rtinchi – yakuniy sessiyasi ommaviy axborot vositalarida barqaror rivojlanish loyihalarini ilgari surish masalalariga bag‘ishlandi.
Birinchi so‘zga chiqqanlardan biri, MTO gaz-kimyo majmuasining jamoatchilik bilan aloqalar bo‘yicha vakili Andrey Kovalyovning ta’kidlashicha, kompaniyalar yashil kun tartibini amalga oshirish bilan bog’liq holda jamoatchilikni qiziqtirgan savollarga jurnalistlarga javob berishlari shart.
«Bu majburiyatlar ochiqlik va o‘zaro manfaatli hamkorlik siyosatini qurayotgan kompaniyalar uchun bajarilishi kerak», dedi Kovalyov.
Coca-Cola jamoatchilik bilan aloqalar direktori Kamola Azimovaning aytishicha, kompaniya rivojlanishning uchta yo‘nalishi – mijozlarga e’tibor, jamiyat va xodimlarni tanlagan. ESG va CSR tamoyillarini aks ettiruvchi tegishli dastur ishlab chiqilgan. Oxirgi qisqartma «Korporativ ijtimoiy mas’uliyat» degan ma’noni anglatadi.
«Bizning maqsadimiz bozordagi eng yaxshi FMCG kompaniyasi bo‘lish va bizning maqsadimiz nafaqat uchta ESG yo‘nalishida qadr-qiymat yaratishdir», dedi Azimova.
Beeline Uzbekistan har yili barqarorlik hisobotlarini tayyorlaydi, dedi kompaniyaning CSR va ESG loyihalari bo‘yicha katta menejeri Shaxlo Usmonova.
“ESG Beeline Uzbekistan uchun ham, korporatsiyamiz (VEON – tahrir) faoliyat yuritayotgan boshqa operatsion kompaniyalar uchun ham innovatsiya emas. Har yili barcha tuzilmalarimizdan ESG ko‘rsatkichlari yig‘iladi, ma’lumotlar birlashtiriladi va tekshiriladi, so‘ngra ESG ko‘rsatkichlarini yaxshilash bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi», dedi Usmonova.
«ACWA Power» korporativ kommunikatsiyalar bo‘limi rahbari Janona Ahmedovaning aytishicha, «ESG kompaniyaning DNKsida». Buni hisobga olgan holda aloqa strategiyasi yozilmoqda. Hujjat O‘zbekiston uchun tayyorlanar ekan, keyinchalik u butun Markaziy Osiyo uchun ishlab chiqiladi.
«Biz buni xohlaymizmi yoki yo‘qmi, lekin biz ESG kun tartibiga ta’sir qilamiz», deya qo‘shimcha qildi Ahmedova. Uning so‘zlariga ko‘ra, kompaniya media sektoriga qiziqarli yangiliklar bilan ta’sir qiladi.
«Yashil kun tartibini ilgari surish bizning umumiy mas’uliyatimizdir». Bu mavzuda mijoz yoki ijrochi yo‘q. Shu tariqa biz mamlakatning investitsion jozibadorligini yaratamiz”, dedi Ahmedova.
«Nutrition Nestlé» kompaniyasining O‘zbekistondagi marketing bo‘yicha menejeri Sanobar Abdukarimova brend mahsulotlari iste’molchilari bilan bevosita ishlash haqida gapirdi. Korxonada bolalar ovqatlarini sotishdan tushgan mablag‘ning bir qismini Orol dengizi tubiga ko‘chat ekishga sarflash imkonini beruvchi loyiha amalga oshirildi.
Aksiya jurnalistlar tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Axborotni tarqatish uchun ijtimoiy media marketingi (SMM) va boshqa reklama vositalaridan foydalanilgan.
Sessiyada Qozog‘iston qishloq hududlarini barqaror rivojlantirish jamg‘armasi rahbari Daniyar Nurpeisov ham so‘zga chiqdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, barqaror rivojlanish kun tartibini muhokama qilishga mahalliy hamjamiyatlarni jalb qilish zarur.
Mukofotlar va minnatdorchilik so‘zlari
Forumning yakuniy qismida tinglovchilardan ma’ruzachilarga eng yaxshi savollarni bergan shaxslarni taqdirlash marosimi bo‘lib o‘tdi. Mutaxassislarga O‘zbekistonning yirik shaharlarini ko‘kalamzorlashtirish bo‘yicha qurilish kompaniyalari mas’uliyati haqida so‘raganlar «Kursiv Uzbekistan» va uning hamkorlaridan sovg‘alar oldi. Qurigan Orol dengizida sun’iy suv ombori yaratish bo‘yicha Coca-Cola loyihasining borishi haqidagi savol muallifi ham sovg‘a oldi.
Eslatib o‘tamiz, ESG forumining platina homiysi ACWA Power, oltin homiylari esa Coca-Cola, Huawei, TBC Bank Uzbekistan va Payme bo‘lgan. Rasmiy hamkor – UN Global Compact.
«ESG forumida ishtirok etish bizning barqaror rivojlanish sari maqsadimizdagi yana bir qadamdir. Bizning manfaatlarimiz nafaqat moliyaviy ko‘rsatkichlarga erishishdan iboratligini tushunamiz, shuning uchun biz ekologik va ijtimoiy loyihalarni faol amalga oshirmoqdamiz. Biz atrof-muhitga ta’sirni minimallashtiramiz va mahalliy hamjamiyatlarni qo‘llab-quvvatlaymiz», deya izoh berdi «TBC Bank Uzbekistan ESG» koordinatori Sitora Azizova.
ESG forumi «Kursiv» nashrining navbatdagi yirik biznes tadbiridir. Ilgari biznes platformamizda O‘zbekistonda kapital bozori va IT sohasini rivojlantirish masalalari muhokama qilingan edi.
