2025-yilda dollar kursi qanday bo‘ladi: ekspertlar prognozlari
2024-yilda so‘m AQSh dollariga nisbatan 4,5 foizga qadrsizlandi. Bu ko‘rsatkich 2023-yildagi deyarli 10 foizlik qadrsizlanish bilan solishtirilganda ancha yaxshi natija hisoblanadi. Kursiv Uzbekistan ekspertlar bilan 2024-yilda so‘mga ta’sir qilgan ichki va tashqi omillar hamda 2025-yil uchun kutilayotgan prognozlarni muhokama qildi.
2024-yilgi kurs dinamikasi
«2024-yil O‘zbekiston so‘mi uchun navbatdagi sinov yili bo‘ldi, – deydi Alif Uzbekistan rahbari Nuriddin Lafizov. – Valyutaga bevosita bosim bo‘lmaganiga qaramay, savdo balansi va real samarali almashuv kursi (Real Effective Exchange Rate – REER) kabi iqtisodiy omillar ta’sir ko‘rsatdi. REER milliy valyutaning O‘zbekistonning asosiy savdo hamkorlari valyutalariga nisbatan barqarorligini baholaydi. 2024-yil noyabrida REER 106%ga yetdi, bu optimal daraja hisoblangan 100%dan yuqori. Bu holat milliy valyutaning haddan tashqari baholanganligini ko‘rsatadi va iqtisodiy jihatdan muhim fakt sifatida baholanishi mumkin».
Lafizovning ta’kidlashicha, REERning oshishiga asosiy savdo hamkorlari – Rossiya rubli, Qozog‘iston tengesi, Xitoy yuani va Turkiya lirasi valyutalarining zaiflashishi sabab bo‘lgan. Natijada O‘zbekiston so‘mi ushbu valyutalarga nisbatan qimmatlashdi, bu esa eksport qiluvchilar uchun bosimni oshirdi va savdo balansidagi defitsitni kuchaytirdi, deydi u.
Satori IB Group tahlilchisi Ivan Orlovning tushuntirishicha: «Qozog‘iston tengesi yil davomida dollarga nisbatan 14%ga, Rossiya rubli esa 15%dan ko‘proq qadrsizlandi. 2024-yilda so‘mning mo‘tadil qadrsizlanishi qisman o‘tgan yilgi past bazaga bog‘liq, chunki o‘sha davrda milliy valyuta dollarga nisbatan keskin zaiflashgan edi».
Kap Depo katta tahlilchisi Shodibek Kenjayev shunday qo‘shimcha qiladi: «Valyuta kursi dinamikasiga birinchi chorakda xorijiy valyutaga bo‘lgan talabning oshishi, savdo hamkorlari valyutalarining zaiflashishi va tashqi majburiyatlar bo‘yicha to‘lovlarning ko‘payishi ta’sir ko‘rsatdi».
Kenjayevning qayd etishicha, 2024-yilda kurs barqarorligini ta’minlashga $1,5 milliard miqdorida jalb qilingan evroobligatsiyalar ham hissa qo‘shgan. Bu esa mamlakatning moliyaviy barqarorligini mustahkamlashga xizmat qilgan.
Oltin-valyuta zaxiralari va Markaziy bankning roli
Satori IB Group tahlilchisi Ivan Orlovning fikricha, rubl va tengening zaiflashuvi bilan bog‘liq omillarga qaramay, O‘zbekiston milliy valyutasi barqarorligini saqlab qoldi. Uning qo‘shimcha qilishicha, ijobiy omil sifatida oltin-valyuta zaxiralarining $35 milliarddan (2024-yil 1-yanvar holatiga) $41 milliardgacha (2024-yil 1-dekabr holatiga) o‘sishi bo‘ldi. Bu bozor uchun ijobiy signal berib, soʻmning barqarorligini taʼminlaydi. So‘m kursini qo‘llab-quvvatlash uchun Markaziy bankning muhim vositasi valyuta intervensiyalari hisoblanadi. Ivan Orlovning ta’kidlashicha, 2022-2023-yillarda Markaziy bank ushbu vositadan oltin-valyuta zaxiralarini sarflash orqali juda faol foydalangan.
Markaziy bank, avvalgi yilgidek, kursni barqaror saqlashga intilib, valyuta bozoridagi beqarorliklarning oldini olishga yordam berdi, deydi Nuriddin Lafizov. Biroq, valyutaning ortiqcha baholanganligi eksport sektorida qiyinchiliklar tug‘dirdi. 2023-yil avgust oyida Markaziy bank so‘mni 3,8%ga qadrsizlantirgan edi, bu o‘sha davrdagi omillar bilan izohlangan. Ammo 2024-yilda yil oxirigacha bunday choralar kuzatilmadi, bu esa regulyatorning ehtiyotkor yondashuvini ko‘rsatadi, deydi Alif Uzbekistan rahbari.
Shodibek Kenjayevning qayd etishicha, Markaziy bank rahbariyatining o‘zgarishi va Timur Ishmetovning tayinlanishi kelajakda sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Ishmetov, bozor iqtisodiyotining tarafdori sifatida, inflyatsiyani pasaytirishga va iqtisodiyotda xususiy sektor rolini kuchaytirishga alohida e’tibor qaratadi. Bu esa makroiqtisodiy barqarorlikka bo‘lgan ishonchni oshiradi, deydi u.
2025-yilga prognozlar
2025-yil boshida so‘mning dollarga nisbatan 13 000 so‘mli psixologik chegaradan o‘tishi ehtimoli mavjud, deydi Nuriddin Lafizov. Yil oxiriga kelib kurs 13 700–13 800 so‘mga yetishi mumkin. Markaziy bank ehtiyotkor yondashuvni saqlab, xavflarni minimallashtirish va inflyatsiyani nazorat ostida ushlab turishga harakat qiladi.
«Bu eksportchilarni qo‘llab-quvvatlash, savdo defitsitini kamaytirish va milliy valyutaning ortiqcha baholangan kursini to‘g‘rilash uchun zarur», – deydi Alif Uzbekistan rahbari.
Ivan Orlov ham eksportni rivojlantirish muhimligini ta’kidlaydi. O‘zbekiston mahsulotlariga xalqaro bozorda talab yuqori bo‘lsa, bu xorijiy valyuta oqimini ta’minlab, kursni qo‘llab-quvvatlashi mumkin. Ammo tashqi shoklar, ayniqsa, MDH mamlakatlaridagi beqarorlik xavfi saqlanib qolmoqda, deb ogohlantiradi u.
Satori IB Group vakili O‘zbekiston Moliya-iqtisodiyot vazirligi tomonidan 2024 yil uchun o‘rtacha yillik kursning 13 350 so‘m atrofida bo‘lishi prognoz qilinayotganini ta’kidladi. Bu esa so‘mning yillik 4,8 foizga qadrsizlanishini anglatadi.
Kenjayevning prognozi ham shunga o‘xshash: uning fikricha, o‘rtacha yillik kurs 13 300 so‘m atrofida bo‘ladi, yil oxiriga kelib esa 13 450 so‘mga yetadi.
«Kelgusi yilda, hatto Markaziy bank asosiy stavkani o‘zgartirsa ham, so‘m kursida katta o‘zgarishlar kutilmayapti», – deya qo‘shimcha qiladi u.
2025-yilning tahdidlari va yechimlari
Mutaxassislarning fikricha, 2025-yil yangi iqtisodiy sharoitlarga moslashish davri boʻladi. Markaziy bankning qo‘llab-quvvatlashi va eksport hajmining o‘sishi so‘m kursining barqarorligini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi. Shu bilan birga, MDH davlatlaridagi va jahon iqtisodiyotidagi o‘zgarishlar milliy valyuta uchun asosiy tahdid bo‘lib qoladi.
«Markaziy bank, ehtimol, ehtiyotkor yondashuvni saqlaydi va bozor xavflarini minimallashtirishga intiladi. Mo‘tadil qadrsizlanish inflyatsiyani nazorat ostida ushlab turish va kursda keskin o‘zgarishlarning oldini olish imkonini beradi, bu esa iqtisodiy barqarorlikni saqlash uchun muhim. Savdo hamkorlarining valyuta kurslari kabi tashqi omillarni kuzatish muhim boʻlib qolaveradi, ular oʻzbek soʻmi dinamikasida muhim rol oʻynaydi», – deydi Nuriddin Lafizov.
Shodibek Kenjayevning fikricha, O‘zbekistonning asosiy savdo hamkorlari valyutalarining, jumladan, Rossiya rublining barqarorlashuvi ijobiy omil bo‘lishi mumkin. Shuningdek, Donald Trampning hokimiyatga qaytishi bilan AQShning ehtiyotkorroq tashqi siyosati geosiyosiy taranglikni kamaytirishi mumkin. Bu esa O‘zbekiston iqtisodiyotiga va xorijiy valyuta oqimiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Barcha tahdidlarga qaramay, Ivan Orlovning ta’kidlashicha, valyutaning qadrsizlanishi rivojlanayotgan davlatlar uchun odatiy hol. Jismoniy shaxslar uchun esa bu jarayon mahalliy valyutadagi bank omonatlarining yuqori foiz stavkalari orqali qisman qoplanadi. Markaziy bank ma’lumotlariga ko‘ra, 2024-yil noyabr oyida so‘mdagi omonatlarning o‘rtacha foiz stavkasi 22,1%ni tashkil etgan. Bu esa valyuta qadrsizlanishidan ancha yuqori bo‘lib, yaxshi daromad manbaini ta’minlaydi.
Kursiv Uzbekistan avvalroq S&P agentligi tomonidan e’lon qilingan O‘zbekiston uchun dollar kursi prognozlari haqida xabar bergan edi.
