Haqiqiy yetakchi qanday fazilatlarga ega bo‘lishi kerak? Qanday qilib doimiy urushlar va qirg‘inlar davrida omon qolish mumkin? Yangi imperiyalar barpo etish, insonlarni ilhomlantirish va tarixda faqat zabt etuvchi emas, balki madaniyat sohibi sifatida ham nom qoldirish mumkinmi? Bu savollarga javobni Zahiriddin Muhammad Bobur (1483–1530) o‘z me’rosi orqali berdi.
U shoir, sarkarda, xotiranavis va Boburiylar imperiyasi asoschisi. Uning «Boburnoma» asari oddiy avtobiografiya emas. Kitob yetakchilik, qaror qabul qilish, o‘ziga, xalqqa va davlatga munosabat haqida bebaho qo‘llanmadir.
Ushbu maqolada biz Bobur hayoti asosida shakllangan sakkiz muhim yetakchilik sabog‘ini jamladik. Bu janglarda yutqazgan, biroq davlat barpo qilgan insonning shaxsiy tajribasi.
Bobur qoldirgan yetakchilik saboqlari:
Halollik va o‘z-o‘zini tanqid qilish
Odamlarga va davlatga g‘amxo‘rlik qilish
Jasorat va qat’iyat
Bobur yoshligidan judolik va xiyonatlarga duch keldi. U Farg‘onadan ayrilib, Samarqandda omadsizlikka uchragan. Yillar davomida sarson bo‘lishga majbur bo‘ldi. Lekin u hech qachon ortga chekinmadi. U xavfli harbiy yurishlarni, shu jumladan, Panipat jangini o‘tkazdi. Uning qat’iyatliligi Hindistonda yangi saltanat barpo etilishiga sabab bo‘ldi.
Dars: Yetakchilik boshqalar taslim bo‘lgan joydan boshlanadi.
Strategik fikrlash
Bobur ota yurti uchun bo‘lgan umidsiz kurashdan voz kechib, bor e’tiborini Hindistonni zabt etishga qaratdi. Panipat jangida (1526) u Hindiston sharoitida birinchi marta artilleriyadan foydalandi. 1527-yilda bo‘lib o‘tgan Xonua jangida Bobur radjputlar ustidan hal qiluvchi g‘alabaga erishdi. U bu jangda yangilikka asoslangan «tulg‘ama» harbiy manevrini qo‘llab, dushmanga bir vaqtning o‘zida orqa va qanotlardan zarba berdi.
Dars: Yetakchi nafaqat yo‘lni, balki agar yo‘l boshi berk ko‘chaga olib borsa, burilishni ham ko‘ra oladi.
Aql-idrok va qiziquvchanlik
Bobur nafaqat sarkarda, balki shoir, olim, geograf, botanik ham edi. U shaharlarni, o‘simliklarni, madaniyat va an’analarni olim diqqati, san’atkor mehri bilan tasvirlagan. U «Boburnoma»dan tashqari lirik devon, islom huquqiga oid «Mubayyin» risolasini ham qoldirgan.
Dars: Rahbar nafaqat g‘alaba qozona oladigan, balki tushunadigan odamdir.
Halollik va o‘z-o‘zini tanqid qilish
Bobur ochiqchasiga yozgan: u mag‘lubiyatlarini yashirmagan, o‘z xatolarini tanqid qilgan, bahona izlamagan. Uning eslatmalari shaxsiy halollik namunasidir.
Dars: Haqiqiy yetakchilik ichki rostgo‘yliksiz mumkin emas.
Boshqa madaniyatlarga hurmat
Bobur Hindistonni, uning urf-odatlarini, kiyim-kechaklarini chinakam qiziqish bilan ta’riflagan. U hatto mango haqida she’rlar ham yozgan. Bobur hindlarning og‘irini yengillashtirish uchun savdo solig‘ini bekor qilgan.
Dars: Haqiqiy yetakchi boshqacha fikr va qarashlarni bostirishga urinmaydi — u to‘sqinlik emas, o‘zaro tushunishga eltuvchi ko‘priklar quradi.
Odamlarga va davlatga g‘amxo‘rlik qilish
Bobur yo‘llar, masjidlar, bog‘lar qurdirgan. U soliqlarni tartibga soldi, savdo-sotiq va o‘z fuqarolarining farovonligi haqida qayg‘urdi.
Dars: Rahbarlik hukmronlik emas, balki xizmatdir.
Iqtidorli jamoa
Boburning atrofidagilar orasida ko‘zga ko‘ringan sarkardalar, madaniyat arboblari bor edi. Hindu beg uning sodiq qo‘mondoni va Sambhaladagi masjid quruvchisi edi. Xoja Kalan va Mirzo Abdurahmon saroyda yangi adabiy an’anani shakllantirishda ishtirok etgan ziyolilar elitasi vakillaridan bo‘lgan.
Dars: Rahbarlik nafaqat shaxsiy kuch, balki iqtidorli odamlarni jalb qilish va saqlab qolish qobiliyatidir.
O‘zlikka sodiqlik
Bobur hatto Hindistonda ham ona tilida ijod qilgan. Uni adabiy va rasmiy til sifatida ilgari surdi, o‘zligini saqlab qoldi.
