«O‘zbek tili» va «davlat tili» teng tushunchalar emas
«O‘zbek tili» va «davlat tili» tushunchalari qanchalik o‘xshash tuyulmasin, ularni tenglashtirish noto‘g‘ri bo‘ladi. Bu ikki tushuncha o‘zining alohida tarixiy, madaniy va huquqiy mazmuniga ega bo‘lib, ularga nisbatan chuqurroq tahlil zarur.
O‘zbek tili – markaziy turkiy tildir
Ma’lumki, turkiy tillar uch asosiy guruhga bo‘linadi: qarluq, qipchoq va o‘g‘iz. Shuningdek, o‘zbek tili ham uch lahjadan iborat (qarluq, qipchoq va o‘g‘iz). O‘zbek tilining bu lahjalari bir-birini to‘ldiradi va uning turkiy tillar orasidagi alohida maqomini namoyish etadi. Boshqa har bir turkiy til ushbu lahjalarimizning bir qismi bilan tenglasha oladi.
O‘zbek tilining rasmiy uslubigina davlat tili sifatida qonuniy asosga ega
Davlat tili haqidagi qonun tilning boshqa uslublariga, masalan, so‘zlashuv, badiiy, publitsistik va ilmiy uslublari uchun qo‘llanmaydi. U faqat rasmiy uslubning qo‘llanishini, ya’ni ish yuritish hujjatlari va rasmiy muloqotni tartibga soladi.
Atama va termin o‘zlashtirishni farqlash lozim
Ilm-fan va texnologiya sohalarida xorijiy tillardan olingan atama va terminlarni oʻzbekchaga oʻgirish masalasi juda murakkab. Barcha soʻzlarni oʻzbekchaga oʻgirish tilimizni boyitadi, lekin ilmiy sohada butun dunyo qoʻllab kelayotgan atamalarni oʻzgartirish ilmiy tadqiqotlarga toʻsiq boʻlishi mumkin. Butun dunyo ilm ahli qoʻllab kelayotgan ilmiy atamalarni oʻzgartirish bilim almashinuviga toʻsiq boʻlib, butun dunyodagi olimlar bir-birlarini tushunishiga xalaqit beradi.
«O‘zbek tilining izohli lug‘ati» va «Oʻzbek adabiy tilning izohli lug‘ati»ni farqlash lozim
Mavjud «O‘zbek tilining izohli lug‘ati» adabiy tilga xos bo‘lgan so‘zlar bilan cheklangan. Adabiy til esa, asosan, yozma va og‘zaki muloqotda qo‘llanadigan standart tildir. Shuning uchun yaratilishi dolzarb bo‘lgan «O‘zbek tilining katta izohli lug‘ati» milliy ma’naviyatimizni mustahkamlash va hozirgi adabiy tilimizni yanada boyitish uchun juda zarur. Bu lug‘at adabiy tilning izohli lug‘atidan farqli ravishda tilimizning tarixiy, madaniy va ijtimoiy kontekstini ham o‘z ichiga oladi. Bunday katta izohli lug‘at tilimizning asl boyligini dunyo bo‘yicha namoyish etish imkonini beradi. U nafaqat tilimizni rivojlantirish, balki kelajak avlodlar uchun boy madaniy meros qoldirishda ham muhim ahamiyatga ega.
O‘zbek tilining «Milliy korpusi»ni yaratish dolzarb vazifa bo‘lib qolmoqda
Chunki bu loyiha tilimizni yanada rivojlantirish va saqlashda muhim rol o‘ynaydi. Milliy korpus, o‘zbek tilining barcha aspektlarini, jumladan, leksika, sintaksis, morfologiya va pragmatika kabi jihatlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu korpus orqali o‘zbek tilidagi so‘z va iboralar, ularning qo‘llanish konteksti va tarixi haqida keng ma’lumot olish mumkin. Albatta, korpus yaratish jarayoni ko‘p vaqt va resurs talab qiladi, lekin natijada olingan ma’lumotlar jamiyat madaniy taraqqiyoti uchun juda qimmatli bo‘ladi.
Ona tilidagi talaffuz ta’limi transkripsion yondashuv orqali amalga oshirilishi kerak
Bu yondashuv orqali talaffuzni o‘rganish jarayoni osonlashadi. Sifatli talaffuz ta’limi millatni adabiy til asosida birlashtirishga yordam beradi. Mintaqalar o‘rtasidagi aloqa va tushunishni osonlashtiradi. Transkripsion talaffuz ta’limi uchun o‘quv va akademik «Talaffuz lug‘ati» yaratilishi kechiktirib bo‘lmaydigan vazifa sifatida kun tartibiga qo‘yilishi lozim.
O‘zbek tili ta’limi uchun aniq kontentni shakllantirish lozim
O‘zbek tilining leksik va grammatik darajalari (A, B, C, D) xorijliklar uchun tilni o‘rganish jarayonini soddalashtirish va samarali qilishda juda muhim. Har bir daraja o‘ziga xos maqsad va vazifaga ega, xorijliklar uchun tilni tizimli ravishda bosqichma-bosqich o‘rganish imkonini beradi. Har bir daraja o‘ziga xos qiyinchilik va imkoniyatlarni taqdim etadi, bu esa tilimiz va uning ta’limining jozibadorligini oshiradi.
