Vyacheslav Pak: «Maynerlar biroz kutishlari kerak»

Mayning O‘zbekistonda kriptoaktivlar sohasidagi dolzarb masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Bir necha oy davomida noqonuniy kriptofermalarini aniqlashning bir nechta holatlari xabar qilindi. Respublika qonunchiligi kriptoaktivlarni qazib olishni taqiqlamasa-da, respublikada mayning qilish hali mumkin emas. Istiqbolli loyihalar milliy agentligi direktorining birinchi o‘rinbosari Vyacheslav Pak bilan nima uchun O‘zbekistonda bu soha soyada qolayotgani haqida suhbatlashdik.

– Vyacheslav Yuryevich, nega respublikada kriptoaktivlarni noqonuniy olish qat’iy bostiriladi?

— Barchangizga maʼlumki, respublikamizda har qanday noqonuniy faoliyatga chek qoʻyish, javobgarlikning muqarrarligi tamoyilini amaliyotga tatbiq etish masalalariga qatʼiy yondashilmoqda. Ya’ni, agar shunday talab mavjud bo’lsa, har qanday faoliyat ro’yxatdan o’tmasdan amalga oshirilmasligini ta’minlashga juda qattiq rioya qilamiz. O‘zbekiston prezidentining qaroriga ko‘ra, respublikamizda mayning ro‘yxatga olinishi lozim.

2019-yilda Vazirlar Mahkamasining qarori bilan mayning uchun elektr energiyasidan foydalanishning uch barobar tarifi belgilandi va u hozir ham amal qilmoqda. Vazirlar Mahkamasining mazkur qarori bekor qilinmagan. O’tgan yili qonunchilikka energetika sohasidagi vaziyatni hisobga olgan holda ishlab chiqilgan o’zgartirishlar kiritildi. Qaror davlat rahbari tomonidan ilgari surilgan kun tartibi – yashil iqtisodiyotga o‘tish va muqobil energiya manbalaridan kengroq foydalanish masalalariga muvofiq qabul qilindi. Shuning uchun qazib olishga faqat quyosh fotoelektr stantsiyasi tomonidan ishlab chiqarilgan elektr energiyasidan foydalanishga ruxsat berildi.

Ma’lumki, mayner quyosh nuri bo’lmagan tunda elektr energiyasini olish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak. Shu munosabat bilan energiyani tungi vaqtda elektr tarmoqlaridan oshirilgan tariflar bo‘yicha olish ko‘zda tutilgan edi. Lekin tariflarni joriy etish ustida ish olib borilmoqda. Bu masalani Energetika vazirligi bilan hal qilamiz.

– O‘zbekistonda hali ham mayning bilan shug’ullanish mumkin emasmi?

– Normativ-huquqiy baza hali to’liq shakllanmaganligi sababli, mayning bilan shug’ullanish hali mumkin emas. Belgilangan talablarga ko’ra, mayning faqat qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ro’yxatdan o’tgan yuridik shaxslar tomonidan amalga oshirilishi mumkin. Bizda ro’yxatdan o’tish, siz tushunganingizdek, litsenziyalash jarayonidir. Ya’ni tartib «Litsenziyalash, ruxsat berish va xabardor qilish tartib-taomillari to’g’risida»gi qonunga kiritilishi kerak. Aynan shu narsani biz hozir qilyapmiz. Joriy yilning 4 avgust kuni Senat qonunga tegishli o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risidagi qonunni ma’qulladi. Davlat rahbari tomonidan imzolangandan so‘ng maynerlarni ro‘yxatga olish tartibini belgilovchi idoraviy normativ-huquqiy hujjatni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish uchun Adliya vazirligiga taqdim etamiz.

Normativ-huquqiy baza toʻliq shakllanmagunga qadar Oʻzbekistonda kriptoaktivlarni qazib olish noqonuniy hisoblanadi. Darhaqiqat, noqonuniy qazib olish bilan bog‘liq barcha aniqlangan faktlar elektr energiyasini o‘g‘irlash, ya’ni shu ishni qilganlar elektr energiyasini o‘g‘irlash va undan katta daromad olish bilan bog‘liq.

– Masalan, mayning uchun maxsus telefon ilovalari haqida nima deyish mumkin? Bu ularning ham noqonuniy ekanligini anglatadimi?

– Men sizga bir misol keltiraman. Qonuniy taksi kompaniyalari bor, noqonuniy faoliyat yurituvchi «bombila»lar ham bor. Qonunchilik qanday takomillashtirilmasin, qanday imtiyozlar qo’llanilmasin, «bombilalar» bor va bo’ladi. Davlat har bir taksi haydovchisini ta’qib qilmaydi, shunchaki tartibga solishni joriy qiladi, taksining qonuniy faoliyatini amalga oshirishni yanada jozibador qilish uchun sharoit yaratadi. Xuddi shunday, biz ham qonuniy ravishda mayning bilan shug’ullanish mumkin bo’lgan sharoitlarni yaratmoqchimiz.

Telefonda mayning bilan shug’ullanuvchi odamning orqasidan yugurish bizga ham qiziq emas. Ammo agar u qo’lga tushsa, u qonun bilan belgilangan jarimani to’lashi kerak bo’ladi.

Bundan tashqari, bitkoin bugungi kunda asosiy global kripto aktivi bo’lib qolayotganini tushunishingiz kerak. Ammo yaratilishining boshida mayning uchun birgina noutbuk kerak edi, bugungi kunda esa mayning rivojlandi. Hozir pul ishlash uchun sizga katta hisoblash kuchi kerak. Shunga ko’ra, telefon yoki kompyuterda mayning bilan shug’ullanish allaqachon manfaatsiz. Oddiy daromad olish uchun siz elektr energiyasini sezilarli darajada iste’mol qiladigan minglab maxsus qurilmalarga ega bo’lishingiz kerak. Shu bilan birga, bitcoin elektr energiyasini iste’mol qilish nuqtai nazaridan noqonuniy qazib olishni tartibga solish va aniqlashga harakat qilmoqda.

– Kembrij universiteti maʼlumotlariga koʻra, 2022-yil boshida Oʻzbekiston jahon bitkoin xeshreytining 0,05 foizini egallagan. Sizning taxminlaringiz bo’yicha bu raqamlar haqiqatga qanchalik yaqin?

– Hisoblash metodologiyasiga ko‘ra, ma’lumotlar yirik «mining-pool»larini o‘rganish asosida olinadi. Kembrij universiteti ma’lumotlari minimal ko’rsatma sifatida olinishi mumkin. Ammo aniqlangan noqonuniy qazib olish holatlariga asoslanib, haqiqiy hajmlar ko’proq bo’lishi mumkin.

— Bu maynerlarning hammasi soyadan chiqsa, respublika qanday foyda olishi mumkin?

Bundan ikki tomonlama samarani ko’ramiz. Birinchidan, ular endi ro’yxatdan o’tmasdan qazib olishganda, natijada olingan kriptoaktivlar xorijiy platformalarda sotiladi. Oqibatda bu pullar mamlakat iqtisodiyotiga yutqaziladi.

Bugun biz uchun maynerlardan byudjetga pul yig‘ish emas, balki odamlarning soyadan chiqishi uchun shart-sharoit yaratish, qazib olingan kriptoaktivlarni qonuniy faoliyat ko‘rsatayotgan birjalar orqali sotish, toki valyutaning bozorga kelishi muhimroqdir. Shu bilan birga, taʼkidlash joizki, Oʻzbekistonda kriptoaktivlar bilan operatsiyalar soliqdan ozod qilingan va faqat kriptoaktivlar boʻyicha xizmat koʻrsatuvchi provayderlar faoliyatni amalga oshirish uchun belgilangan toʻlovlarni toʻlaydi.

Bugungi kunda mayning talablarga muvofiq amalga oshirishga tayyor bo’lganlar ham bor. Masalan, Xitoydan kriptoaktivlarni qazib olish loyihasini amalga oshirish uchun investorlar topib olgan tadbirkorlar bilan bir qator uchrashuvlar o‘tkazildi.